Wat is publiek domein?
Publiek domein is wat het dichts in de buurt komt van wat we ook wel ‘rechtenvrij‘ noemen als het om auteursrecht gaat. Maar rechtenvrij bestaat niet.
Auteursrecht rust op een werk tot 70 jaar na het overlijden van de maker. Na die periode vervalt het auteursrecht en komt het werk in het publiek domein terecht.
Auteursrecht op een werk
Auteursrecht krijg je op een werk. We spreken pas van een auteursrechtelijk werk, wanneer het creatief genoeg is.
Wanneer iets niet creatief genoeg is, rust er geen auteursrecht op. Het wordt dan dus niet door het auteursrecht beschermd. Het is dan als het ware altijd al in het publiek domein geweest. Denk bijvoorbeeld aan feiten, stijlen en ideeën.
Daar zijn geen formaliteiten voor. Er zijn dus ook geen registers waarin werken worden opgenomen.
LawStories in je mailbox?
70 jaar na de dood van de maker
Op welk moment een werk is ontstaan, weten we daarom niet altijd. Dat maakt gelukkig niet zo uit, omdat we vooral moeten weten wanneer iemand is overleden.
Het auteursrecht vervalt namelijk 70 jaar na de dood van de maker.
Dat wil zeggen, op 1 januari, volgend op het moment dat de maker al 70 jaar is overleden. Meestal vervalt het auteursrecht daardoor 70 jaar en een aantal maanden na het overlijden van de maker.
70 jaar na eerste openbaar making – rechtspersonen
Is de maker geen natuurlijke persoon, maar bijvoorbeeld de overheid, een stichting of een BV, dan vervalt het auteursrecht 70 jaar na de eerste openbaarmaking. Zo’n entiteit kan tenslotte niet overlijden en bedrijven kunnen erg lang bestaan. Daarom vervalt in die gevallen het auteursrecht 70 jaar na eerste openbaarmaking. Het auteursrecht vervalt in dat geval meestal veel eerder dan wanneer een natuurlijk persoon de maker was.
Publiek domein = geen auteursrecht
Als een werk in het publiek domein valt, rust er dus geen auteursrecht meer op. Dan kan er ook geen inbreuk gemaakt worden op het auteursrecht. Dat betekent ook dat alles mag wat anders zou zorgen voor een inbreuk.
- Het werk namaken
- Het werk wijzigen
- Het werk verknippen, verscheuren, verminken, vernietigen.
- Een andere titel geven aan het werk
- De oorspronkelijke auteur niet meer vermelden
Wel nog andere rechten?
Toegegeven, het zal niet snel gebeuren, maar er kunnen natuurlijk nog andere rechten op een werk rusten waar je rekening mee moet houden.
Het portretrecht vervalt bijvoorbeeld 10 jaar na het overlijden van de geportretteerde.
Wanneer er een merk in een werk verwerkt is, moet je bij het gebruik van het werk er natuurlijk rekening mee houden dat het geen merkinbreuk oplevert.
Geen recht op rechtenvrij werk
Heeft een werk op een gegeven moment geen auteursrecht meer, dan kun je niet vervolgens zelf een recht op dat werk claimen. Je hebt ook geen recht om (een kopie van) dat werk te krijgen.
Iemand is nog eigenaar van een fysiek werk. Dat is het eigendomsrecht en is dus iets anders dan het auteursrecht.
Dat het auteursrecht is vervallen zorgt er alleen maar voor dat niemand meer die rechten in kan roepen. Maar er ontstaat dus niet andersom een verplichting om die werken vrij toegankelijk te maken of er anderszins actief iets mee te doen.
Lees daarover ook: Waarom moet je betalen voor werk in het publiek domein?
CC0 = publiek domein?
Met het internationale systeem van Creative Commons (CC), kan met een soort blokkensysteem gemakkelijk licenties worden samengesteld en aan werken worden gekoppeld. Anderen mogen werken met een CC licentie altijd gratis gebruiken, zolang ze maar aan de eisen uit de licentie voldoen.
Een van de varianten die eigenlijk buiten het blokkensysteem valt, is de CC0 licentie. Dit wordt ook wel publiek domein genoemd.
In, onder meer, de VS kun je zelf verklaren dat je werk in het publiek domein valt. Dat kan in Nederland in principe niet. We hebben daar in elk geval geen regels voor. Er rus gewoon nog auteursrecht op de werken, tot het vervallen is.
Maar een rechthebbende mag natuurlijk best zeggen dat anderen alles met het werk mogen doen wat ze maar willen en dat ze dus geen van de rechten die ze hebben, zullen handhaven. En dat doen ze door er een CC0 licentie aan te koppelen. Écht publiek domein is het dus niet, maar praktisch gezien heeft het wel hetzelfde effect.
Misvattingen
Veel mensen denken dat het auteursrecht vervalt na 100 jaar. Dat werken die 100 jaar oud zijn dus gewoon gebruikt mogen worden. Zoals je begrijpt is dat helaas niet waar. Het kan tenslotte per werk verschillen, omdat uitmaakt wanneer de maker is overleden of dat een rechtspersoon de openbaarmaker was.
Als je er graag een getal aan wilt verbinden, lijkt mij 140 jaar veiliger.
Maker vinden
Werken die wel oud zijn, maar duidelijk nog niet oud genoeg, daar zul je de maker of nabestaanden van moeten proberen te achterhalen, zodat je om toestemming voor gebruik kunt vragen. Dat kan behoorlijk lastig zijn. Bovendien zwerven er veel werken rond, waarvan simpelweg de maker niet meer te achterhalen is.
Lukt het echt niet, dan mag je het werk gebruiken, tot de maker zich meldt. Vermeld in dat geval wel de bron van het werk: je hebt het tenslotte wel ergens gevonden. Een kleine Google search die niets oplevert is overigens niet voldoende. Je moet er wel meer je best voor doen. Eventueel kun je, in het geval van foto’s, BeeldAnoniem inschakelen om te helpen bij de zoektocht.