Wanneer is een beeldcitaat toegestaan?
Waarom de ene foto wel en de andere foto niet geciteerd mag worden. Het is belangrijk om als fotograaf je rechten te kennen. Deze zijn alleen niet onbeperkt. Het is daarom belangrijk ook de nuances en beperkingen te kennen. Daarom uitleg over het citaatrecht. Want in het ene geval mag er misschien wel geciteerd worden, terwijl dat in het andere geval helemaal niet mag.
LawStories in je mailbox?
Het beeldcitaat
Het citaat kennen we voornamelijk van het tekstcitaat, maar ook foto’s en video’s mogen in sommige gevallen geciteerd worden. Maar er mag niet zomaar geciteerd worden. Er zijn 5 criteria waaraan voldaan moet worden. Alleen als aan alle criteria is voldaan, mag er geciteerd worden. Wordt er niet aan alle criteria voldaan, dan is er sprake van een inbreuk op auteursrecht en heeft de maker recht op schadevergoeding.
5 criteria
Je mag alleen citeren als je daarvoor een rechtmatig doel hebt. Volgens de wet zijn dat de aankondiging, beoordeling, polemiek, wetenschappelijke verhandeling of een uiting met een vergelijkbaar doel. Denk bijvoorbeeld aan de aankondiging van een expositie waarbij een foto geplaatst mag worden met betrekking tot die expositie. Of bijvoorbeeld recensies van een boek waarbij de cover getoond wordt of van een tentoonstelling of evenement waarbij een foto gebruikt wordt om de recensie te onderbouwen. Er is al snel sprake van een rechtmatig doel.
Werken die dus nog niet openbaar zijn, kunnen ook nog niet geciteerd worden. Is het werk nog niet rechtmatig openbaar gemaakt, zoals de foto’s van Britt Dekker die illegaal op het internet waren gepubliceerd voor de Playboy dat gedaan had. Die foto’s waren nog niet rechtmatig openbaar gemaakt, waardoor die foto’s ook niet als citaten gebruikt konden of mochten worden.
Dit is een van de belangrijkste criteria. Het gebruikte citaat moet functioneel zijn voor de rest van de publicatie, zoals een artikel of een video. Het gaat onder meer om hoeveel er gebruikt wordt. Van een serie foto’s mag bijvoorbeeld wel één foto gebruikt worden, maar vaak niet groot aantal. Een groot misverstand is dat een thumbnail altijd wel zou mogen en een foto in gebruikelijke verhoudingen niet. Dat is onjuist. Een thumbnail die de verhoudingen van de foto wijzigt, is tenslotte ook een verminking van dat werk. Belangrijk is wel dat de foto niet groter gebruikt wordt dan nodig. Online zou daarom niet de hoogste resolutie gebruikt moeten worden en in print is een foto van een volledige pagina groot meestal geen citaat meer. Bovendien moet het citaat in een nieuwe context geplaatst worden en moet het formaat van die nieuwe context in verhouding zijn met het citaat zelf. Een foto met alleen een titel en een onderschrift is dus niet voldoende. De foto is in dat geval niet als citaat gebruikt, omdat het niet ondergeschikt is aan de rest. Bovendien is het gebruik van een werk of een deel van een werk niet redelijkerwijs geoorloofd wanneer het de exploitatie van het werk wordt belemmerd. Daarover later meer.
Dat betekent dat het werk bijvoorbeeld alleen in alle redelijkheid gewijzigd mag worden. Geen grote aanpassingen, maar het bijsnijden van een foto om het in een bepaalde layout te kunnen passen, vinden de meeste rechters wel door de beugel kunnen. Een echte aantasting van het werk, door het te verminken, mag uiteraard niet. Natuurlijk mag er geen andere naam bij het werk vermeld worden.
Het persoonlijkheidsrecht geeft al het recht je te verzetten tegen publicatie van het werk zonder de naam van de maker. Als het werk als citaat gebruikt wordt, is het verplicht om de naam van de maker en de bron van het werk te vermelden, indien dat redelijkerwijs mogelijk is. Naamsvermelding is niet nodig als deze niet in de bron voorkomt.
Exploitatie
Als je met je foto’s je brood verdient, wil je natuurlijk niet dat deze inkomsten ‘afgepakt’ kunnen worden door het gratis gebruik van het werk. Daarom is het ook niet voldoende dat een afbeelding relevant en functioneel is voor een artikel of een video. Er is ook nog een proportionaliteitstoets. Het gebruik van de foto mag geen afbreuk doen aan de belangen van de maker, zoals het exploitatiebelang. Dit is uiteraard waarom er vooral niet te veel geciteerd mag worden. Maar ja, als het gaat om één beeld, moet in sommige gevallen wel dat hele beeld geciteerd mogen worden. Dat mag alleen niet wanneer dat de exploitatiemogelijkheden van de fotograaf beperkt. Als het werk minder exclusief is, zal het minder verkocht worden. Als het een nieuwsfoto is, zal een licentie voor de foto vooral verkocht worden aan dag- en nieuwsbladen en nieuwswebsites. Als zij het gratis zouden mogen citeren, valt er niets meer te exploiteren. Daarom moet er door nieuwsmedia gewoon betaald worden voor de nieuwsfoto. Maar is het geen nieuwsmedium, dan kan het best zo zijn dat een citaat wel is toegestaan.
Versiering
Veel te vaak worden foto’s vooral te versiering gebruikt. In dat geval is er geen sprake van een citaat. Maar wanneer is er dan sprake van slechts versiering?
Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de foto disproportioneel groot is gebruikt. De foto moet de inhoud ondersteunen. Als de foto opeens belangrijker is geworden dan de inhoud, is het mogelijk geen citaat meer. Er is ook sprake van versiering wanneer de relatie tussen de foto en bijvoorbeeld de tekst of video niet voldoende aanwezig is. De foto is dan niet voldoende relevant voor de context. Een mooi voorbeeld is het geval waarin auteur Kluun bij een blogpost/column over een boekpresentatie van A.F.Th. van der Heijden een foto uit 1997 plaatst waarop A.F.Th. zittend op het terras van het schrijverscafé te zien is, met de tekst dat het schrijverscafé nooit zo leeg zal zijn geweest als tijdens de boekpresentatie. De blogpost gaat alleen niet over het schrijverscafé, maar over de boekpresentatie. De foto ondersteunt de tekst niet, maar versiert deze. Het was geen citaat en Kluun moest op de blaren zitten door de fotograaf een schadevergoeding te betalen.
