Smaad, belediging en eer en goede naam: wat mogen we over anderen zeggen?

Beperken recht op eer en goede naam

De vrijheid van meningsuiting (art. 10 EVRM / art. 7 Grondwet) is zo’n beperking op het recht op eer en goede naam.

Het is bij wet voorzien en noodzakelijk in een democratische samenleving. Bovendien moet de beperking een legitiem doel dienen. De vrijheid van meningsuiting is een legitiem doel waarmee het recht op eer en goede naam beperkt mag worden.

Uiteindelijk zijn zowel het recht op eer en goede naam als het recht op vrijheid van meningsuiting grondrechten. Dat zijn geen absolute rechten en ze zijn allebei even belangrijk. Welk recht prevaleert in een bepaalde situatie hangt af van alle omstandigheden.

Beperken recht op vrijheid van meningsuiting

Omdat ook de vrijheid van meningsuiting een grondrecht is, mag deze niet zomaar beperkt worden. Hier gelden dezelfde regels voor.

Een beperking op de vrijheid van meningsuiting moet ook bij wet zijn voorzien en moet ook noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. En net zoals bij de beperking van de eer en goede naam moet ook hier sprake zijn van een legitiem doel om de vrijheid van meningsuiting te mogen beperken. Dat legitieme doel is hier het recht op eer en goede naam of privéleven.

De onrechtmatige daad, belediging, smaad en laster zijn zulke wettelijke beperkingen. Omdat deze beperkingen nooit absoluut mogen zijn, is een belangenafweging nodig.

Belangenafweging

Er moet een belangenafweging gemaakt worden tussen de grondrechten. De belangen van de twee rechten moeten tegen elkaar worden afgewogen. Alles speelt daarbij een rol, alles moet meewegen.

Of de beperking noodzakelijk is in een democratische samenleving, daar komt de belangenafweging om de hoek kijken. De beperking van de vrijheid van meningsuiting moet proportioneel zijn ten opzichten van het doel de eer en goede naam van iemand te beschermen.

‘To offend, shock or disturb‘ is gewoon toegestaan. Dus niet elke negatieve of vervelende opmerking is meteen een schending van eer en goede naam.

Hoe belangrijker de discussie is voor het maatschappelijk debat, hoe meer je mag zeggen. Ongefundeerde beschuldigingen en onnodige beledigingen mogen dan weer niet. Wat wel of niet mag hangt dus af van alles: onderwerp, waar het is gepubliceerd, hoe goed het is onderbouwd, of het gepresenteerd wordt als feit of mening en zo nog meer.

Kort gezegd kun je zeggen: hoe beter je een mening met feiten kunt onderbouwen, hoe meer je mag zeggen. Maar ook: hoe feitelijker je iets brengt, hoe zekerder je ervan moet zijn dat het ook klopt. Een achtergrondartikel in een krant moet zorgvuldiger tot stand zijn gekomen dan een column in diezelfde krant.

Lees ook: Heeft een rechtszaak tegen juice channels zin?

Onrechtmatige (pers)publicaties

Als het gaat om een schending van eer en goede naam in een civiele procedure, gaat dat vaak over onrechtmatige perspublicaties, boeken of uitingen op social media.

Dit zijn veelal civiele procedures met als doel de publicatie tegen te houden of te verwijderen en eventueel nog te zorgen voor een rectificatie en schadevergoeding.

Voorbeeld: Broodfokker

Zo mocht een hondenfokker geen broodfokker genoemd worden en mocht er niet gezegd worden dat de moederhond en puppies nooit uit de schuur kwamen, omdat de persoon die deze uitingen deed op onder meer Marktplaats en een daarvoor speciaal aangemaakte Facebookpagina, nooit bij de fokker was geweest en ook geen pup van deze fokker had.

Voorbeeld: Autobiografisch boek

In een (deels) autobiografisch boek, mocht wel vanalles geschreven worden over de moeder van de auteur, omdat het een combinatie was van feiten, duidelijke waardeoordelen, al deze passages maar een deel van het boek besloegen én de passages niet buiten proportie grievend waren.

Voorbeeld: Krantenartikel seksuele handelingen

Een artikel in De Telegraaf over seksueel misbruik en grensoverschrijdend gedrag was toegestaan. Een van de personen waarover gesproken word in het artikel was weliswaar niet veroordeeld, maar de journalist had voldoende onderzoek gedaan, waardoor de beweringen voldoende gesteund werden door de feiten. Het hoeft niet te gaan om feiten in de zin van feiten die in een rechtszaak als bewezen of onweersproken vaststaan, maar of het voldoende betrouwbaar is. Door het onderzoek van de journalist, was daar in dit geval wel sprake van. Daarbij mag de kop ongenuanceerd zijn, als dat in de tekst maar wordt rechtgezet.

Voorbeeld: Bord langs de weg

Een aannemer was boos op een klant die een factuur nog niet had betaald. Er was namelijk nog onenigheid over de vraag of die factuur überhaupt terecht was. De aannemer plaatste daarom meerdere malen borden langs de weg, in de buurt van de woning, met teksten waaruit bleek dat de factuur nog niet betaald was.
De borden waarop stond dat er nog betaald moest worden waren toegestaan, maar de teksten waarbij de opdrachtgevers beschuldigd werden van oplichting niet, omdat dit niet voldoende met feiten onderbouwd kon worden.

Nog meer voorbeelden van schending van eer en goede naam lees je in deze artikelen:

• Roddelpraat moet video Famke Louise offline halen
• Juice channels moeten roddels voldoende kunnen onderbouwen

Lees meer over de vrijheid van meningsuiting en hoe de belangenafweging werkt in het artikel “Is onze vrijheid van meningsuiting beperkt?”

Heeft iemand over jou iets gezegd dat jouw eer en goede naam aantast en wil je daar advies over zodat je weet wat je ertegen kunt doen? Of wil je juist weten hoe ver jij mag gaan in wat je over anderen zegt? Boek dan een Oploskoffie, zodat je weet wat kan en mag.

Schending eer en goede naam is een onrechtmatige daad

Wil je in een civiele zaak een beroep doen op dit recht, dan doe je een beroep op ‘onrechtmatige daad‘. De ander heeft dan een onrechtmatige uitlating over jou gedaan, waardoor je in je eer en goede naam bent aangetast. De belangenafweging moet dan in het voordeel van het recht op eer en goede naam zijn uitgevallen.

In een civiele procedure kun je bijvoorbeeld rectificatie en/of schadevergoeding vorderen. We kennen dit soort rechtszaken vooral van juice channels en BN’ers.

Smaad(schrift)

Daarnaast komt de schending van eer en goede naam terug bij de strafrechtelijke bepalingen van smaad(schrift) en laster. Dit zijn misdrijven. Daar gaat het niet om een belangenafweging, maar moet bepaald worden of de uiting voldoet aan de delictsomschrijving. De vrijheid van meningsuiting speelt daar weliswaar ook een rol, maar een kleinere. Belediging, smaad(schrift) en laster zijn zogenaamde klachtdelicten. Er is dus een aangifte voor nodig en vervolgens klacht bij de hulpofficier van justitie. Meer hierover lees je in het artikel ‘Wanneer doe je aangifte van smaad?‘

Er wordt erg makkelijk geroepen dat iets ‘smaad en laster’ is. Allereerst: smaad en laster gaan niet samen. Smaad gaat over iets dat waar is. Laster over uitingen waarvan je weet dat ze (waarschijnlijk) niet waar zijn. Nog best een groot verschil dus.

Smaadschrift is slechts smaad in schriftelijke vorm. Dat is verder niet zo spannend.
Smaad gaat verder over feiten en waarheden. Er zit dus een beperking aan wat je over iemand mag zeggen, zelfs al is het waar. In het Wetboek van Strafrecht staat dat als volgt omschreven:

Hij die opzettelijk iemands eer of goede naam aanrandt, door telastlegging van een bepaald feit, met het kennelijke doel om daaraan ruchtbaarheid te geven, wordt, als schuldig aan smaad, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van de derde categorie.

Het gaat dus om meerdere elementen:

• opzettelijk
• aanranding eer en goede naam
• telastlegging van een bepaald feit
• met als doel
• ruchtbaarheid geven

Je moet dus het doel hebben een feit over iemand te verspreiden en een grotere groep mensen ermee bekend te maken, ook met als doel de eer en goede naam van die persoon aan te randen.

Aan een of enkele mensen vertellen dat je van een persoon weet dat hij/zij eerder ergens voor veroordeeld is, daarmee heb je nog geen ruchtbaarheid gegeven aan dat feit. Meestal heb je bovendien niet als doel om de eer en goede naam van iemand aan te tasten, maar bijvoorbeeld om een specifiek persoon te informeren over het feit en daarmee eventueel te waarschuwen.

Belangrijk is dat er de opzet was om de eer en goede naam aan te randen én dat te doen met het doel het wijd te verspreiden.

Als het te last gelegde feit in strijd met de waarheid is en de persoon die dit feit te laste legt dat weet, dan is er sprake van laster.

Lees ook: Smaad, laster en The Voice of Holland

Voorbeeld smaad: Seksfilmpje Patricia Paay

Van Patricia Paay lekte een plasseksfilmpje uit. Dit werd breed uitgemeten online en bij traditionele (roddel)media. Zij deed aangifte wegens smaad voor het verspreiden van de video. De video was immers echt, dus was er sprake van ‘tenlastelegging van een feit’. Bovendien was de video in eerste instantie nog privé. Door het op Twitter te publiceren (en ook bij andere deelacties) was er sprake van ruchtbaarheid geven. En laten we wel wezen; zoiets deel je niet omdat je denkt dat je daar iemand een plezier mee doet, maar dit doe je om iemands eer en goede naam aan te tasten. Het verspreiden van het seksfilmpje van Patricia Paay was daarom smaad. Ze kreeg uiteindelijk €30.000 schadevergoeding omdat de video werd embed.

Voorbeeld: YouTuber Acid wordt vervolgd voor smaad

De Vlaamse YouTuber Acid maakte namen en informatie bekend over (ex-)leden van studentenvereniging Reuzegom en zelfs over enkele van hun familieleden. Dat deed hij omdat hij vond dat er te lagen straffen waren uitgedeeld voor de dood van Sanda Dia tijdens een ontgroening bij Reuzegom. De rechtszaak start in het najaar van 2023.

Voorbeeld smaad: de baas van Quora Nederland mag je geen pestkop noemen

Iemand die wel meerdere strafbare feiten pleegde, liet zich ook op verschillende websites en sociale media smadelijk uit over de ‘baas van de Nederlandse Quora’. Onder meer op klachtencompas.nl. De vrouw werd door de dader gemeen en een pestkop genoemd en werd daarom veroordeeld voor smaad.

Voorbeeld: smaad of eigenlijk laster?

Een man werd veroordeeld omdat hij een ander voor kindermisbruiker uitmaakte en hem vergeleek met Marc Dutroux. De man zou een satanische jeugd hebben gehad en haalt zelfs de Cabal erbij. Hij werd veroordeeld voor smaad, maar zeer verdedigbaar zou zijn geweest als de man voor laster zou zijn veroordeeld. Het waren immers (overduidelijk) onwaarheden die hij verspreidde.

Overweeg je aangifte te doen van smaad? Lees dan eerst ‘Wanneer doe je aangifte van smaad?’

Eenvoudige belediging

Een eenvoudige belediging is een opzettelijke belediging dat geen smaad(schrift) is. Het gaat dus niet om ‘ik voel me beledigd’ of ‘ik vind het beledigend’. Het objectief een belediging zijn en de persoon die de uiting doet moet de opzet hebben gehad op die belediging.

Door het als mening te uiten (Ik vind jou een lul), haal je het beledigende aspect er nog niet uit. De vraag is of het bedoeld was als belediging. Je kunt soms ook iets zeggen dat je totaal niet beledigend bedoeld hebt, maar wel door iemand zo opgevat wordt.

Lees ook: Kun je veroordeeld worden voor het liken van een belediging?

Wat mag je nog over mensen zeggen?

Je zou bijna gaan denken dat je niets meer over mensen mag zeggen, zelfs niet als het waar is, omdat het smadelijk zou kunnen zijn. De opzet en het doel om ruchtbaarheid aan het feit te geven, is alleen niet zo makkelijk. Bovendien is er dus eerst een aangifte nodig. Vervolging voor smaad komt hierdoor niet zoveel voor. Het eindigt al snel in een sepot, omdat het onderzoek te moeilijk is en het bewijs niet rond te krijgen is.

Je mag juist heel veel zeggen en schrijven over anderen. Het is pas smaad als je opzettelijk de eer en goede naam aantast, niet als het een soort bijverschijnsel is van wat je nu eenmaal over iemand wil zeggen of schrijven. Je moet dus heel wat doen voor een negatieve uiting als lasterlijk aangemerkt kan worden.

Bovendien is niet elke aantasting van de eer en goede naam verboden. Er staat immers het recht op vrijheid van meningsuiting tegenover.

Wat kun je doen als jouw eer en goede naam geschaad is?

Als er sprake is van smaad, laster of anderszins schending van jouw eer en goede naam wil je vooral dat de publicatie verwijderd wordt.

Een rechtszaak duurt lang. Een strafrechtszaak wellicht nog langer. Bovendien haal je daarmee vaak meer aandacht op de hals. Mensen hebben hun mening vaak al klaar. Het winnen van een rechtszaak verandert dat niet. Het is dus het meest belangrijk dat de beweringen zelf verdwijnen en niet meer op het internet te vinden zijn.

Veel social media kanalen hebben er beleid voor, zodat je een publicatie kunt melden en deze offline wordt gehaald. Sommige websites hebben hier ook een zogenaamde notice and take down procedure voor. Hebben ze dat niet of werkt het niet, of wil je juist sowieso al liever de persoon zelf aanspreken die de uiting heeft gedaan? Stuur deze dan een brief waarin je uitlegt dat jouw eer en goede naam is geschaad, dat de uiting voor de door jou gestelde deadline offline gehaald moet worden, zodat je geen verdere juridische actief hoeft te ondernemen.

Vind je zo’n brief lastig? Gebruik dan de voorbeeldbrief smaad uit de Law Store. Daar staat alles al in. Je hoeft alleen je eigen gegevens en de voor deze situatie specifieke gegevens in te vullen je kunt hem mailen of opsturen naar de inbreukmaker.