Project P schendt privacy en portretrecht van leerlingen

Uitzending verboden?

De school schakelde, samen met enkele ouders en docenten, een advocaat in om een kort geding te starten tegen RTL. Ze wilden dat de beelden gemaakt met de verborgen camera én de opnames van de vertoning van deze beelden, niet uitgezonden zouden worden of dat er zodanig bewerkt zou worden dat de kinderen en docenten niet herkend zouden worden en dat ook hun identiteit niet te herleiden zou zijn door middel van de beelden.

Beelden

De beelden met de verborgen camera zijn heimelijk gemaakt. Dat wil zeggen dat ze in een besloten ruimte zijn gemaakt, zonder dat de leerlingen en docenten konden weten dat er opnames gemaakt werden.
Die besloten omgeving, een school, zorgt meteen voor een omgeving waar mensen zich veilig en privé mogen wanen. Ze hoeven dus ook niet te verwachten dat er opnames van hen worden gemaakt binnen die omgeving. Ze zullen en mogen zich daarom anders gedragen dan in een volledig openbare ruimte.
Alle personen zijn naar aanleiding van de beelden te herleiden of te herkennen. De leerlingen zijn nog erg jong: van 11 tot 13 jaar oud (brugklas). Verder stelde de school c.s. dat de beelden over de vertoning van de verborgen camera beelden een onjuiste weergave van de werkelijkheid bieden, omdat de leerlingen als het ware gedwongen werden te kijken. Bovendien zouden de beelden van de verborgen camera geen volledige voorstelling van zaken geven, omdat alleen getoond wordt wanneer de persoon in kwestie gepest wordt, terwijl hijzelf ook de confrontatie op zou zoeken.

Privacy vs. Vrijheid van Meningsuiting

Er spelen in zo’n geval als dit, twee belangen:
De vrijheid van meningsuiting van RTL. Ze stellen een groot maatschappelijk probleem aan de kaak met dit programma. Dat geeft RTL veel ruimte om opnames uit te mogen zenden, ook als de gefilmde personen dat niet op prijs stellen.
Aan de andere kant is er het portretrecht en het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (privacy) van de geportretteerden. Zij hoeven niet elke openbaarmaking te dulden. In dit geval speelt daarbij een grote rol dat het nog jonge kinderen zijn (11 tot 13) en dat de opnames zijn gemaakt in een besloten omgeving waar mensen zich nu eenmaal meer privé mogen wanen en zich in die zin veiliger mogen voelen.
De vraag is dus of het recht en belang van RTL zwaarder weegt dan dat van de geportretteerden.
Deze vrijheid van RTL mag alleen beperkt worden wanneer daar (a) een wettelijke bepaling voor is, zoals hier o.a. het portretrecht, (b) dient de beperking een legitiem doel, waaronder openbare veiligheid, goede zeden of de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen, en (c) de beperking noodzakelijk is in een democratische samenleving, waarbij de vraag is of er een dringende maatschappelijke behoefte is om te beperken en waarbij de vraag is of de beperking proportioneel is ten opzichte van het recht van de ander.

RTL

Het lastige is dat, ondanks dat RTL haar best heeft gedaan gezichten te blurren en stemmen te vervormen, de kinderen toch te herkennen zullen zijn en er in die zin dus sprake is van een portret. Bovendien zijn de opnames met de verborgen camera heimelijk gemaakt. Heimelijke filmen of fotograferen is verboden. Het is zelfs strafbaar. (In dit kort geding zegt de rechter overigens nauwelijks iets over het heimelijk filmen op zich. Het gaat enkel om de belangenafweging).
Met deze opnames wil RTL in het algemeen het pestprobleem aan de kaak stellen. Het gaat niet om deze specifieke school. De school is in die zin ‘toevallig’ mede onderwerp van de uitzending.

Kinderen

De rechter vond het belangrijk dat het hier om jonge kinderen gaat in een schoolomgeving. De school is een veilige privé-omgeving. Zij hoeven er niet op bedacht te zijn dat er opnames gemaakt worden en dat deze opnames openbaar gemaakt worden. Dit staat uiteraard los van hun gedrag op zich. Het gedrag staat los van het portretrecht en privacy. Ook voor de opnames buiten, die niet heimelijk waren, waarbij de kinderen naar de verborgen camera beelden moesten kijken, geldt dat deze in de veilige (buiten)omgeving van een school zijn gemaakt. De kinderen werden op hun web van een sportveld naar school gestopt om naar de beelden te kijken. Zij hadden daarbij niet werkelijk de keuze niet te kijken en niet gefilmd te worden.

Social Media

Opvallend is dat de rechter in dit geval rekening heeft gehouden met social media. Het blijft tegenwoordig niet meer bij de TV uitzending op zich. Deze uitzending of screenshots daarvan kunnen op internet en dus op social media gedeeld worden. Dat zorgt voor een grotere impact. Voor het portretrecht is onder meer belangrijk hoe groot deze impact is. Een uitzending van een lokale televisiezender kan daarom soms eerder toegestaan zijn dan wanneer een grote landelijke zender als RTL dezelfde beelden wil uitzenden.

Uitspraak

Vanwege de jonge leeftijd van de kinderen, het feit dat de beelden heimelijk zijn gemaakt en de kinderen bij de andere opnames niet weg konden en RTL een meer algemeen doel heeft om pesten aan de kaak te stellen (waar deze beelden niet per sé voor nodig zijn), mogen de beelden niet uitgezonden worden.
De aflevering gaat wel door. RTL heeft aangegeven dat de aflevering 45 minuten duurt, waarvan er nu 6 niet uitgezonden mogen worden.

Update: Veel mensen vinden dat nu de pesters beschermd worden. Zoals ik al gezegd het gaat het daar niet om. Christiaan Mensink formuleerde dat duidelijk: ‘Het gaat niet om de bescherming van de pesters, maar om de fundamentele normen van onze samenleving. Net zoals het recht op een advocaat geen bescherming van de criminelen is, maar handhaving van de normen van de rechtstaat.’
Wat de pesters gedaan hebben en de kwalificatie daarvan, staat los van hun recht zich tegen de uitzending te verzetten.

Uitzending Project P

Naar ik begreep was dit de voorlopig laatste uitzending van Project P. Inmiddels is deze via RTLXL terug te kijken. RTL heeft het in korte tijd, naar mijn mening, nog aardig op weten te lossen. Ze laten wel de, zeer banaal en triviale, uitspraken en reacties van de kinderen zien in tekst. Het opwachten van de kinderen hebben ze mooi versneden, door beelden van de presentator en het gepeste kind te combineren met mooi gefilmd reconstructiebeeld, waarbij het geluid van vallende fietsen etc. wel is gebruikt. Zo hebben ze toch het hele verhaal over kunnen brengen. De school wilde duidelijk niet meewerken. Daardoor is er van hoor en wederhoor nauwelijks sprake. Zonde, vind ik, want een reactie van de school had ik nu juist interessant gevonden. Vooral aangezien ze in Nieuwsuur nog beweerden met de ouders om tafel te zitten, terwijl uit de uitzending van Project P blijkt dat Patrick de volgende dag van school werd gestuurd. Dat hoorde hij toen hij op school aankwam.
Een rechtszaak en het zoeken van de publiciteit is niet altijd de juiste zet om een probleem op te lossen. Dat hebben we in elk geval weer geleerd van deze uitzending.

Photo Credit: nist6ss via Compfight cc

Lees ook:
– Heimelijk fotograferen, hoe doe je dat?
– De basis van het Portretrecht
– Moeten TV programma’s tweets blurren?
– Hyperlink is geen nieuwe openbaarmaking
– Wat je niet te zien kreeg in PowLitie