Portretrecht van Verdachten: Wat doen we met het zwarte balkje?

Is een foto met een balkje nog wel een portret?

Je zou kunnen zeggen dat een balkje over ogen plaatsen, er voor zorgt dat er geen sprake meer is van een portret. Het zou iemand onherkenbaar kunnen maken. Maar laten we wel wezen, in veel gevallen zul je iemand nog steeds herkennen. Ook met balkje. In elk geval zul je, als je iemand al kende, die persoon wel blijven herkennen. Daar verandert dat balkje niets aan. Ook met balkje is er dus sprake van een portret. Andersom zou het misschien wel wat effect kunnen hebben: als je alleen iemand kent met dat balkje voor de ogen, zul je die persoon in levende lijven, zonder balkje, misschien niet per sé herkennen.

Het balkje maakt verdacht

Hoe dan ook denk ik dat er altijd sprake zal blijven van een portret. Al dan niet met balkje. Maar zo’n balkje maakt verdacht. Het criminaliseert. En verdachten zijn nog geen daders. Zelfs niet als we ze op heterdaad of op heter-digitalefilmbeelden gepakt hebben. Tot ze veroordeeld zijn door de rechter, zijn ze verdachten. Laat staan wanneer ze door politie of OM nog niet als verdachte zijn aangemerkt, maar de media heeft besloten dat het verdachten zijn en ze ‘uit privacyoverwegingen’ alvast een zwart balkje over de ogen plaatsen. Lijkt zo’n persoon meteen al een dader. Een schuldige. Of dat nou zo is of niet. En beelden blijven hangen. Zeggen vaak meer dan woorden.

In 2003 werd bijvoorbeeld in het Breekijzer-arrest nog gezegd dat de zwarte balkjes niet gebruikt hadden mogen worden, omdat ze criminaliserend werken. Breekijzer deed aan overvalsjournalistiek. Die personen waren geen verdachten, maar zo leek dat wel, door dat balkje. Dat mocht dus niet (meer).

Het is dus helemaal niet altijd goed om een balkje te gebruiken, wanneer er portretten gepubliceerd worden.

Of voorkomt het balkje toch dat er sprake is van herkenning?

Maar wat schetst de verbazing? In 2012 werd weer geoordeeld dat het Parool beter wel een zwart balkje had kunnen gebruiken toen ze over een verdachte schreven. Dat zou hem minder herkenbaar hebben gemaakt, waardoor de inbreuk op de privacy minder erg zou zijn geweest. Of we een balkje dus helemaal uit kunnen roeien, daar is de rechtspraak in elk geval nog niet over uit.

BN’ers zijn altijd te herkennen

De roddeljournalistiek, en zo ook Panorama, hebben er een handje van zelfs de ogen van BN’ers af te balken, wanneer ze vinden dat ze crimineel zijn, iets misdaan hebben of door politie of OM als verdachte zijn aangemerkt. Maar die BN’ers herkennen we altijd. Een balkje maakt ze niet minder herkenbaar, zoals dat misschien bij Rex P. het geval was. Het effect van criminaliseren is hier dus alleen maar groter. Het balkje maakt in dat geval juist een grotere inbreuk op privacy en portretrecht. In die gevallen zou het dus beter zijn het gewone portret te tonen.

Zullen we het zwarte balkje dan maar afschaffen?

Er zijn nu twee discussies die we aan kunnen gaan: 1)Kunnen we het zwarte balkje achterwege laten of 2)Kunnen we het onherkenbaar maken van gezichten achterwege laten.

Kijk, als iemand volledig onherkenbaar is, is er niet eens sprake van een portret. Dan kun je, behalve auteursrechtelijke problemen, alles doen met de foto wat je maar wil. Het kan geen schending van portretrecht zijn of inbreuk maken op de privacy. Maar met een balkje maak je iemand nog niet per sé onherkenbaar, terwijl je iemand er wel mee criminaliseert. Dat we het balkje moeten afschaffen, zijn we dus snel uit, denk ik.

Een veel belangrijkere vraag is of we überhaupt nog gezichten moeten photoshoppen. Afblokken, er grote pixels van maken of op een andere manier het gelaat wegwerken. Andere manieren van onherkenbaar maken criminaliseren niet direct. Dat komt omdat we die manieren ook gebruiken om iemand te interviewen die op zich wel het verhaal wil vertellen, maar niet herkenbaar in beeld wil worden gebracht. Daarom denk ik dat het, als we verdachten in beeld willen brengen, zeker als het personen zijn die we nog niet (goed) kennen, maar al wel officieel verdachten of daders zijn, beter op die manier kunnen portretteren. Dus op een andere manier minder herkenbaar maken.

In dat geval is de belangenafweging namelijk anders. Een verdachten en daders hebben een rehabilitatie of resocialisatiebelang. Een portret waar iemand volledig herkenbaar op staat, zou daarom niet altijd gepubliceerd mogen worden. Is iemand al minder herkenbaar gemaakt, door andere technieken dan het balkje, is de inbreuk op privacy en het portretrechyt minder groot en kan het portret wel gepubliceerd worden.

Het zwarte balkje over boord?

Ja, portretten met een zwart balkje mogen wat mij betreft verdwijnen. Maar verdachten en daders altijd maar volledig herkenbaar in beeld brengen, vind ik ook geen optie.