Portretrecht en Quitclaims

Katja Schuurman?

Zo was er een advertentie van Yellow Bear waarop de rug van een vrouw in een pak van gele pagina’s te zien was. Ze had lange rood-bruine krullen. De houding was precies hetzelfde als die van Katja Schuurman voor de Gouden Gids reclame, waarin zij een pak aan had gemaakt van pagina’s uit de Gouden Gids. De vrouw in de Yellow Bear reclame werd herkend als Katja Schuurman, door het pak, de houding en het haar. Het was daarmee een portret van Katja Schuurman, ondanks dat zij zelf niet in die Yellow Bear advertentie was afgedrukt.

Portretrecht in opdracht

Om te beginnen met het geval waar de minste problemen in ontstaan: het portret dat in opdracht is gemaakt. Dat wil zeggen dat de geportretteerde zelf (of iemand namens de geportretteerde) opdracht moet hebben gegeven om de portretten te maken. Dat iemand toestemming geeft of meewerkt aan het maken van het portret, wil nog niet zeggen dat er sprake is van een opdracht. Als een redactielid aan een fotograaf vraagt om iemand te portretteren voor bij een interview, zijn de foto’s gemaakt in opdracht van het tijdschrift, maar niet in opdracht van de geportretteerde. De geportretteerde werkt slechts mee. Als er een opdracht is om een bruiloft te fotograferen, is dat meestal in opdracht van het bruidspaar. De opdracht is niet gegeven door of namens de gasten. Er gelden andere regels voor portretten die in opdracht zijn gemaakt, dan wanneer de geportretteerde niet de opdracht heeft gegeven.

Als een portret in opdracht van de geportretteerde is gemaakt en de geportretteerde ook de foto in diens bezit heeft, mag de geportretteerde de foto naar hartenlust verveelvoudigen. Ook als dat betekent dat het meer dan levensgroot wordt afgedrukt om in huis op te hangen. Hier kan de fotograaf niets tegen doen. De geportretteerde mag deze foto’s niet openbaar maken zonder toestemming van de fotograaf. Aan de andere kant mag ook de fotograaf het portret niet openbaar maken zonder toestemming van de geportretteerde. Het is dus erg belangrijk hier (vooraf) goede afspraken over te maken om zo misverstanden en teleurstellingen te voorkomen. Zet de afspraken bij voorkeur op papier, zodat er bewijs is van de gemaakte afspraken.

Niet in opdracht gemaakte portretten

Dit zijn alle opdrachten waarvoor de geportretteerde niet zelf de opdracht heeft (laten) geven. Denk aan straatfotografie, evenementenfotografie, documentaire- en journalistieke fotografie, maar ook studioportretten waarvoor iemand anders, zoals een werkgever, opdracht heeft gegeven om portretten te maken.
Het kan best zijn dat iemand actief meewerkt aan het maken van het portret en dat ze toestemming geven voor het maken van het portret. Daarmee is het nog geen opdracht geworden.

Zonder opdracht, mogen de portretten nog steeds wel gemaakt worden. Daar is meestal nog geen toestemming voor nodig. Uiteraard moet er op afgesloten terreinen, in gebouwen en op evenementen wel aan de huisregels gehouden worden. Heimelijk fotograferen mag ook niet. In de meeste gevallen mogen de foto’s wel gemaakt worden, maar is de vraag of de portretten wel gepubliceerd mogen worden. Daarvoor moet een belangenafweging gemaakt worden. Meestal is dat een afweging tussen het belang van de geportretteerde en het belang van de publicist. Meestal komt dit neer op een afweging tussen het recht op privacy of eer en goede naam en het recht op vrijheid van meningsuiting.

De persoon of het bedrijf dat het portret publiceert is aansprakelijk voor die publicatie en is verantwoordelijk voor het maken van de belangenafweging. Levert de fotograaf een portret aan een derde, zoals aan een beeldbank of een uitgever, spreek dan duidelijk af dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor een juiste publicatie van het portret. Als fotograaf kun je immers niet weten hoe de foto gepubliceerd gaat worden, dus kun je de belangenafweging niet vooraf maken. Soms vragen opdrachtgevers, zoals beeldbanken en uitgeverijen daarom om een modelvrijwaringsverklaring.

Koop een quitclaim

Quitclaim

Een formulier waarop een geportretteerde aangeeft akkoord te gaan met bepaalde vormen van publicatie wordt een quitclaim, model release form of modelvrijwaringsverklaring genoemd. Het is een formulier waarmee het model toestemming geeft voor publicatie. Deze toestemming kan niet ingetrokken worden. Een handtekening van pen op papier is verstandig voor het bewijs. Het gaat dus niet om toestemming om te portretteren, maar toestemming om het portret te mogen publiceren en openbaar maken. Een te algemene toestemming is niet altijd voldoende. De geportretteerde zal zich er niet altijd van bewust zijn dat de foto ook in advertenties gebruikt kan worden of dat het als stockfoto bij een nieuwsbericht gebruikt kan worden, waarvan de inhoud van het bericht niet overeenkomst met wat de foto werkelijk voorstelt. Net zoals de geportretteerde waarschijnlijk niet zal beseffen dat de foto tot in lengte der dagen nog gebruikt kan worden. Als er sprake is van een omstreden publicatie, waarvoor niet (expliciet) toestemming is gegeven, kan het zijn dat er alsnog een belangenafweging gemaakt moet worden en het ingevulde formulier niet voldoende is.

Hier moet je op letten

Ga je portretten maken? Denk dan kort gezegd aan de volgende zaken:

• Portret in opdracht: maak goede afspraken over publicatie
• Leveren aan een derde, zoals een beeldbank: maak goede afspraken wie verantwoordelijk is voor het portretrecht
• Onschuldige foto’s mogen gepubliceerd worden in onschuldige context
• Geen onschuldige foto’s of geen onschuldige context: laat een quitclaim tekenen die specifiek genoeg is omschreven

Koop een quitclaim

Lees meer over portretrecht: Portret in een beeldbank / Portretrecht bij straatinterviews / Portretrecht in opdracht / Portretrecht