Portretrecht: Mag SBS beelden politieverhoor uitzenden?
Vanmiddag om 14:00uur diende het Kort Geding tussen verdachten van een dubbele moord uit 1997 en SBS/Hart van Nederland. Alhoewel er natuurlijk veel meer belangen spelen dan allen het portretrecht en privacy-belang van de verdachten en de pers- en uitingsvrijheid van SBS, richt ik me toch vooral op de afweging tussen portretrecht en uitingsvrijheid.
Samenvatting: waar gaat dit Kort Geding over?
In 1997 vonden twee mannen de huissleutels, met adreslabel van een bepaald huis. Deze sleutel gebruikten ze om binnen te komen, met de bedoeling geld en spullen te jatten. ‘Diefstal met behulp van een valse sleutel’, zou het zijn geweest. Ware het niet dat de bewoners gewoon thuis waren. Het stel wordt uiteindelijk met messteken om het leven gebracht.
Pas 15 jaar later worden, na een anonieme tip en zeer uitgebreid opsporingsonderzoek, twee verdachten gevonden. Zij leggen bij de politie een bekennende verklaring af. Deze verklaringen zijn vastgelegd op beeld. Hart van Nederland maakte over deze strafzaak een Special, waarin ook de beelden van de politieverhoren zijn opgenomen. Deze hebben ze van het OM gekregen en mogen ze met toestemming gebruiken. De verdachten (en hun advocaten) maken zich echter zorgen over onder meer de privacy van de verdachten. Twee dagen geleden kregen zij van het Hof 17 jaar cel, maar ze kunnen nog in cassatie bij de Hoge Raad. Het strafrechtelijke spel is nog niet gespeeld. De uitzending zou bovendien de mening van een rechter, onbewust, kunnen beïnvloeden.
LawStories in je mailbox?
Portretrecht
Er is sprake van een portret, wanneer personen herkenbaar op beeld staan. Dat herkennen kan aan de hand van gezicht, maar ook aan de hand van houding, kleding en omgeving, bijvoorbeeld. Het moet bij een portret wel altijd gaan om een afbeelding. Een stem draagt niet bij aan de beoordeling of er sprake is van een portret.
Gezien de context van de uitzending, zijn de personen herkenbaar, ondanks dat gezichten geblurd zijn, zou ik denken.
Als er sprake is van een portret, volgt de vraag of de geportretteerde een redelijk belang heeft dat zich tegen openbaarmaking (de uitzending van SBS) verzet. Zo’n belang kan in dit geval een procesbelang zijn, omdat de uitspraak nog niet onherroepelijk is. Daarnaast mochten de geportretteerden er op rekenen dat de verhoren, zowel in tekst als beeld, enkel gebruikt zouden worden voor het proces. Zij hadden er geen rekening mee hoeven houden dat dit ook uitgezonden zou kunnen worden.
Belangenafweging: Portretrecht en Vrijheid van Meningsuiting
Media hebben de functie van ‘public watchdog’. Ze mogen kritisch zijn op werkwijzen van bijvoorbeeld politie en justitie. Ze mogen het publiek informeren. Hoe belangrijker de informatie die zij delen is, hoe meer het bijdraagt aan het publiek debat, hoe meer ze mogen.
Aan de andere kant is er de privacy en het portretrecht van personen. Personen hebben geen vetorecht en kunnen dus niet elke openbaarmaking van hun portret tegenhouden. Er moet een redelijk belang zijn dat zich tegen die openbaarmaking verzet. Dat kan bijvoorbeeld een privacybelang zijn. Of zoals hier het procesbelang, omdat de verdachten nog naar de Hoge Raad kunnen.
De belangen van de pers en van de geportretteerden moeten tegen elkaar afgewogen worden. Welk belang weegt in dit specifieke geval zwaarder? Verdachten hebben het recht om niet in de media als daders afgeschilderd te worden, maar dat wil niet zeggen dat ze volledig kunnen voorkomen dat er over hen gepubliceerd zal worden. Het is tenslotte juist in het publieke belang om te weten wat er speelt. En rechtszaken zijn openbaar. Bovendien is er veel mogelijk wanneer de geportretteerden onherkenbaar zijn gemaakt. Daardoor lopen ze minder gevaar als ze na hun straf weer op straat komen en is de kans kleiner dat potentiële werkgevers hen nog van TV zullen herkennen en hen daardoor geen baan meer zullen geven (ze kunnen natuurlijk wel om een Verklaring Omtrent Gedrag vragen).
De voorzieningenrechter deed mondeling uitspraak. De exacte overwegingen zijn daardoor (nog) onbekend. Wel is duidelijk dat de rechter heeft toegestaan dat SBS zonder wijzigingen aan te brengen, de Special mag uitzenden. De inbreuk op privacy zou niet groot genoeg zijn om uitzending van de politieverhoren te verbieden. Inmiddels is de uitspraak ook op papier beschikbaar
Portretrecht vs. Strafrecht
Portretrechtelijk is er misschien niet al te veel mis met deze uitspraak. Als de personen echt goed onherkenbaar zijn gemaakt, is er geen portretrechtelijk probleem. Wellicht zelfs niet erg veel inbreuk op privacy.
Er is echter wel een ander, veel verstrekkender probleem. Dat is het straf(proces)recht. Verdachten hebben het recht om te zwijgen. In de rechtspraak is inmiddels al uitgemaakt dat als er sprake is van een situatie die schreeuwt om een verklaring, de verdachte toch beter een verklaring af kan leggen. Zit je vervolgens alsnog onschuldig enkele dagen of weken vast, krijg je na afloop geen excuses of vergoeding, omdat je niet hebt meegewerkt aan het onderzoek, terwijl de situatie daar wel om vroeg.
Politieverhoren worden niet altijd met camera opgenomen. Soms wel. Dat kan, denk ik, heel goed zijn voor het strafproces. Emoties, wijze van vragen stellen en deze beantwoorden en houding komen zo beter naar voren, dan in een zakelijk opgesteld Proces Verbaal. Maar als zo’n verdachte er vervolgens ook nog op bedacht moet zijn dat deze verhoren kunnen worden uitgezonden, in een context waar hij geen grip op heeft, kan dat leiden tot stilzwijgen of anders verklaren dan hij /zij misschien wel zou willen. Zittingen zijn openbaar, maar de dossiers niet. De verhoren dus ook niet. De verhoren kunnen op een verkeerde manier ingezet worden. Door te knippen en te plakken, er andere verklaringen voor of achter te plaatsen, niet dezelfde chronologische volgorde aan te houden, commentaar van een presentator of documentaire maker bij te zetten etc. Daardoor kan zo’n verklaring opeens een heel andere lading en betekenis krijgen, waardoor een verdachte of dader misschien wel heel anders wordt neergezet dan hij heeft bedoelt in zijn verklaring. Het is erg lastig daar wat tegen te doen.
Uitspraak vaan de voorzieningenrechter
De rechter maakt een belangenafweging tussen de vrijheid van meningsuiting van SBS, waarbij ze het recht hebben om zonder voorafgaande beperkingen, hun mening te uiten en het recht op privacy en eerbiediging van de eer en goede naam van de verdachten.
Primair werd gevorderd de gehele uitzending te verbieden. De rechter concludeert (terecht) dat dit te ver gaat. Onderbouwing daarvoor is dat het hoofdonderwerp niet de verdachten zijn, maar het onderzoek van politie en justitie. Om diezelfde reden was er ook geen wederhoor nodig, volgens de rechter.
Er was tevens bezwaar tegen de titel ‘Dubbele moord in Amsterdam-Noord’, omdat de verdachten slechts veroordeeld waren voor doodslag en niet voor moord. De rechter oordeelde dat in ons dagelijks taalgebruik met moord ook doodslag wordt bedoeld. Daardoor zou de titel geen problemen opleveren. (Lijkt mij een onwenselijke uitspraak, maar dat terzijde).
Subsidiair werd er gevraagd dan in elk geval de verhoren uit de uitzending te schrappen. De rechter oordeelt daarover als volgt: “Op zichzelf is het uitzenden van de beelden van de politieverhoren een inbreuk op de privacy van X en Y. (…) Uit het oogpunt van het maatschappelijk belang staat het het OM vrij mee te werken aan een televisie-uitzending waarin de werkzaamheden van politie en justitie worden belicht. (…) Daarom kan de terbeschikkingstelling van beelden van de politieverhoren niet reeds op voorhand onrechtmatig worden geoordeeld.” Volgens SBS waren de beelden van cruciaal belang om het verhaal te kunnen vertellen van een onderzoek dat pas na 15 jaar gesloten kon worden. De weg naar de bekentenis en de bekentenis zelf (die tijdens die politieverhoren zijn gedaan) zijn van enorm belang geweest in het onderzoek. Daarom zou de documentaire zonder de verhoren niet compleet zijn. Bovendien bevatten de beelden geen nieuwe feiten en zijn de beelden niet ‘heftig emotioneel’. Omdat de namen van de verdachten niet volledig in de uitzending genoemd worden, zouden de geportretteerden volgens SBS voor de gemiddelde kijker niet herleidbaar zijn. Hun leeftijd en beroep worden overigens wel genoemd. Volgens de rechter is er door het balken of blurren van de gezichten geen sprake van een portret.
Omdat er volgens de voorzieningenrechter dus geen sprake was van een portret, mocht de uitzending doorgaan.
Stofify Kort Geding
Hieronder lees je wat er getweet is over wat er in de rechtszaal allemaal is betoogd.
Lees meer over portretrecht van verdachten en daders:
– Portretrecht van een verdachte: wel een documentaire, geen krantenartikel
– Wat je niet te zien kreeg in PowLitie
– De overval op een juwelier en het portretrecht
– Project P schendt privacy en portrecht van leerlingen (werd door advocaat als voorbeeld aangehaald)
– Heimelijk fotograferen, hoe doe je dat?
