Tussen Moraal en Portretrecht

Mensen aanspreken op hun moraal

Dat moraal maakt soms ook de discussie lastig. Ik werd er op aangesproken dat ik me hardop afvroeg of de foto’s wel gepubliceerd mochten worden. Dat zou ik te snel hebben gedaan. Ik vind van niet, omdat ik denk dat je juist die juridische afweging al moet maken wanneer je gaat publiceren. Juist omdat het internet zo snel gaat. Staan de beelden eenmaal op internet, krijg je ze er niet meer vanaf. Maar die afweging mocht ik van sommige mensen nog niet maken op dat moment. Waarschijnlijk omdat ze het te zakelijk vonden. Tegelijkertijd waren er al velen die vonden dat beelden helemaal niet gepubliceerd mochten worden of dat mensen onherkenbaar gemaakt mochten worden. Dat heeft dus niets met de objectieve juridische afweging te maken. Dat is het moraal van die personen die ze graag op willen leggen aan publicerende personen. Maar is dat dan ook niet te vroeg of te voorbarig? Waarom mag je wel je eigen moraal aan een ander opleggen, maar zou je nog niet mogen afvragen of wat er gebeurt ook juridisch juist is?

Angst is een slechte raadgever

Er zijn wel wetenschappers die zeggen dat het doel van IS nu juist is dat ons dagelijks leven wordt lam gelegd. Dat ze angst willen inboezemen. Dat we juist ons gewone leven niet meer kunnen leven.
Het hoge dodenaantal is verschrikkelijk en dan hebben we het nog niet gehad over het aantal gewonden. Maar betekent dat dat we dus helemaal niet meer mogen praten over iets anders dan die explosies? Luchtige onderwerpen mogen van sommige mensen nog niet. Zelfs De Correspondent publiceerde vandaag helemaal geen artikelen, want stel je voor dat we zouden denken de wereld groter is en we toch gewoon door moeten leven.
Als we elkaar de mond gaan snoeren, als we elkaars vrijheid van meningsuiting gaan beperken, levert dat dan iets op? En waarom kon de tweede kamer geen twee minuten stilte houden voor Ankara? Waarom mochten we toen nog wel over luchtige onderwerpen praten en waren die beelden kennelijk wel geoorloofd? Waarom mag het journaal wel heftige beelden van oorlogen in verweggistan uitzenden met slachtoffers en waarom mogen goede doelen wel uitgemergelde kinderen laten zien, maar mag dat niet als dat een of twee landen verderop gebeurt?
Wat hierboven staat, zijn allemaal morele vraagstukken. Daar kan iedereen anders over denken en ik vind dat we elkaars mening daarin moeten respecteren en elkaar niet de mond zouden moeten snoeren of ons moraal te veel aan een ander op zouden moeten leggen.

Voor wie het nog te vroeg vindt: de volgende alinea’s gaan over het portretrecht en of die afbeeldingen nou wel gepubliceerd hadden mogen worden.

Portretrecht vs Uitingsvrijheid

Eigenlijk is dit een te groot vraagstuk voor een blogpost. Laat staan voor de laatste paar alinea’s van een blogpost. Ik zou er een boek over vol kunnen schrijven.

De uitingsvrijheid is heel breed. Het is persvrijheid. Vrijheid om informatie te mogen vergaren en informatie te mogen delen. Daarbij mag de pers soms wat meer dan anderen, omdat zij de taak hebben van een ‘public watchdog’. Ze hebben een soort controlerende en informerende functie, juist buiten overheden om.

Het portretrecht is het recht van de geportretteerde om zich te verzetten tegen de openbaarmaking van het portret, wanneer die geportretteerde daar een redelijk belang bij heeft. Dat redelijk belang is de uitkomst van een belangenafweging. Nogmaals: het portretrecht is geen absoluut recht.

De uitingsvrijheid en het portretrecht zijn twee fundamentele rechten. Ofwel, het zijn twee erg belangrijke rechten. Het een gaat niet per definitie boven het ander. Ja, die rechten lijken wel eens te kunnen botsen. Juist daar komt dan die afweging om de hoek kijken. Dat is een nogal precieze en genuanceerde afweging, waarvan het systeem nogal juridisch technisch is. Dat zal ik hier dus niet volledig uit de doeken doen.

Welke rechten heeft de geportretteerde?

De geportretteerde heeft natuurlijk een recht op een privé-leven. Niet zomaar alles van een geportretteerde hoeft gedeeld te worden, dus ook diens beeltenissen niet. De geportretteerde heeft ook het recht op eer en goede naam. Omdat het portretrecht geen absoluut recht is, moet het altijd bezien worden in een groter geheel. In de context. Hoe wordt de foto gepubliceerd, wat staat er in het bijschrift? Wordt er iets gezegd over personen dat onjuist is, waardoor ze in een verkeerd daglicht worden geplaatst?

De vraag of foto’s wel gepubliceerd mogen worden, wordt vaak gesteld met in het achterhoofd deze foto, waarop rechts een vrouw te zien is die nog maar de helft van haar kleding aanheeft. Ze kijkt wat moeilijk. Geërgerd of verward, wie zal het zeggen. Of de foto van de man in een isolatiedeken aan wie hulp verleend wordt na de explosie in een metrostation van Brussel.

Nieuwswaarde

Belangrijk bij de afweging tussen het portretrecht de uitingsvrijheid is de nieuwswaarde. Wat voegt een portret toe aan het verslag? Met de aanslagen van gisteren in het achterhoofd een voorbeeld: Er zou een spijkerbom zijn gebruikt. Dat is eigenlijk nogal ouderwets. Je zou daardoor snel kunnen denken dat het niet waar is en gebaseerd is op verkeerde informatie. Maar als er vervolgens fotojournalisten zijn die foto’s maken van die bom of de spijkers die daaruit gekomen zijn en je foto’s ziet van spijkers die uit mensen zijn gehaald, is het verhaal opeens een stuk geloofwaardiger.

Foto’s van gewonde personen, van de chaos op en buiten dat vliegveld, van de hulpverleners bij de metro, dat geeft allemaal een beeld van hoe ernstig de situatie is. “Een beeld zegt meer dan duizend woorden.” Wellicht wat flauw om het zo uit te leggen, maar het is natuurlijk wel waar. Als je echt wil begrijpen hoe ernstig het is, komt je er niet met een rijtje feiten. Het beeld draagt er dus aan bij. Of zoals het AD dat treffend omschrijft: “Eén blik was genoeg om de ernst van de explosies in te zien.”

De afweging

Dat kan er voor zorgen dat het privé-leven van een persoon even moet wijken voor de uitingsvrijheid van de media. Het weer kunnen geven van de ernst van de situatie is op dat moment even belangrijker dan dat een persoon het niet prettig vindt om in de media te verschijnen. Natuurlijk: hoe kwetsbaarder, hoe voorzichtiger we ermee om moeten gaan. Dat wil zeggen dat een foto die gisteren, vandaag, morgen en de rest van de week nog met gemak door deze toets heen komt, volgende week misschien niet meer gepubliceerd mag worden. De urgentie is er dan vanaf. Het verhaal en de ernst zijn dan inmiddels bekend, een andere foto kan wellicht voldoende zijn om duidelijk te maken waar de tekst precies over gaat. Dan is een foto van de kapotte ramen van Brussels Airport misschien wel weer voldoende, terwijl gisteren en vandaag foto’s van de chaos, de gewonden en de hulpverlening wel echt nog wat toevoegen.

Het blijft lastig en casuïstisch

Mogen de foto’s gepubliceerd worden? Daar kan ik geen algemeen antwoord op geven. Dat moet per foto bekeken worden, waarbij de context waarin de foto gepubliceerd wordt ook van belang is. Het artikel, het medium, de titel, het onderschrift, het tijdstip van publiceren en ga zo maar door.

Lees meer over portretrecht en slachtoffers:
– Mag een foto van Facebook gebruikt worden voor een nieuwsitem?
– Mag de politie eisen dat foto’s gewist worden?
– Portretrecht bij de intocht van Sinterklaas

Ook verdachten en daders hebben portretrecht:
– Waarom we voorzichtig moeten zijn met portretten van verdachten
– Wat zegt het zwarte balkje over een geportretteerde?
– Mocht de NOS de beelden van verdachte Tarik wel uitzenden?