Geen auteursrecht op stockfoto’s? [Longread]

De situatie

De gedaagde heeft een website over het tunen van auto’s. Op die website heeft hij op 28 juli 2012 een foto geplaatst van een temperatuurmeter in een auto. Masterfile exploiteert die foto en heeft daartoe een exclusieve licentie verkregen van de fotograaf.

Masterfile vordert €1.350,- voor de inbreuk op auteursrecht met een opslag van 100% als boete met wettelijke rente en de proceskosten.

Het verweer is dat er helemaal geen auteursrecht op de foto zou rusten. Daarbij wordt gevorderd dat Masterfile (althans vertegenwoordiger Mediapro) de proceskosten van de gedaagde moeten betalen van €7.294,92

Beoordeling door de rechter

Dit geval speelde bij de rechtbank Noord Holland.

Het belangrijkste punt is de volgende:
“5.4. Aldus dient beoordeeld te worden of de foto een voldoende eigen oorspronkelijk karakter heeft en het persoonlijk stempel van de maker draagt om daaraan auteursrechtelijke bescherming toe te kennen. De foto betreft een natuurgetrouwe zo duidelijk en correct mogelijke close-up van een temperatuurmeter in een auto. Dat daarbij variaties mogelijk zijn in de belichting, afstand en hoek, zoals door Masterfile en Mediapro ter zitting naar voren is gebracht, is naar het oordeel van de kantonrechter onvoldoende om te kunnen spreken van een oorspronkelijk werk. Daarvoor is meer nodig. Bij vrijwel iedere foto zal iemand, voor zover dat niet door de camera automatisch wordt gedaan, de belichting, afstand en hoek moeten instellen, maar daarmee draagt de foto nog niet het persoonlijk stempel van de fotograaf. Dat is pas het geval als de keuzes die worden gemaakt in een foto resulteren, die zich zodanig van andere foto’s onderscheidt, dat daaraan is af te zien dat de fotograaf persoonlijke keuzes heft gemaakt.”

Lees de hele uitspraak via IE-Forum

Dit is de foto waar het om draait. Van Masterfile. Zie daarover ook de blogpost van Dohmen. De foto is embed en ik gebruik hem hier als citaat, want ik wil graag met jullie de foto bespreken

Zo natuurgetrouw mogelijk? Dacht het ook niet

Om het even bij dit vonnis te houden: de kantonrechter vindt dat “De foto betreft een natuurgetrouwe zo duidelijk en correct mogelijke close-up van een temperatuurmeter in een auto.”

De foto is hartstikke blauw, terwijl dat dashboard hoogstwaarschijnlijk van zwart plastic is gemaakt. Dat is dus al niet meer zo natuurgetrouw mogelijk. Bovendien is er duidelijk gebruik gemaakt van kunstlicht. Dat kun je zien aan de witte reflectie links bovenin en de extreme slagschaduw in de temperatuurmeter zelf. Dit soort licht zit niet in de auto zelf, maar zal door een flitser komen. Ook dat zorgt er naar mijn mening voor dat er juist geen sprake is van een natuurgetrouwe weergave. Juist die slagschaduw zul je normaal gesproken niet zien. Zo zit het licht in een auto gewoon niet in elkaar.

Daarnaast is de foto niet recht van voren genomen, waardoor je, in combinatie met de kleur en slagschaduw, ook niet de vergelijking met een packshot uit trekken.

Instagram Poll: Is de foto natuurgetrouw?

Omdat ik de foto dus helemaal niet zo natuurgetrouw vind, terwijl dit wel het belangrijkste argument van de kantonrechter is om géén auteursrecht toe te kennen, heb ik even een Instagram Poll gehouden. Vonden mijn Insta-Stories volgers dat de foto blauw of zwart was? En denken ze dat een dashboard normaal gesproken blauw of zwart is? Dit was de uitslag.

Eenvoudige foto

Toegegeven: ook ik vind het een eenvoudige foto. Kunstzinnig is hij niet.

Maar: voor het auteursrecht doet het er juist niet toe hoeveel bloed, zweet en tranen er in een foto zitten of hoe kunstzinnig het is. Het is de creativiteit die beschermd wordt en die wordt objectief bepaald.

Ondanks dat het argument ‘het kan ook anders’ niet opgaat in het auteursrecht, omdat het werk nu eenmaal op zichzelf beoordeeld moet worden, wil ik wel laten zien dat het anders kan en dat het natuurgetrouwer kan, zoals de foto die IE-Forum als illustratie bij het artikel gekozen heeft:

foto: Santeri Viinamäki CC BY-SA 4.0

Is deze foto, waarbij het plastic wél zwart is en de reflecties te zien zijn, zoals je die in de auto nu eenmaal ziet, niet veel natuurgetrouwer?

Voor elke foto zal inderdaad een camera ingesteld moeten worden, maar juist daarin kan de creativiteit zitten. Laten we wel wezen: deze foto krijg je met je telefoon niet gemaakt, al is het maar omdat daarvoor het juiste licht ontbreekt.

Zijn de keuzes van de hoek en het licht geen creatieve keuzes? Want dat is waar het hier eigenlijk om draait.

Roadside vs LAKS – geen auteursrecht op de foto

Ook in LAKS vs Roadside kwam eenzelfde redenering, toen van de kantonrechter Amsterdam, naar voren. Dit was in 2015. (Overigens had hier de eiser dezelfde advocaat als Masterfile nu)

“4.4 […] Daarvoor is, naar het oordeel van de rechtbank, onvoldoende dat de fotograaf de camera instelt, een positie inneemt, bepaalt wat er op de foto komt en bijvoorbeeld de scherptediepte instelt. Bij vrijwel iedere foto zal iemand, voor zover dat niet door de camera automatisch wordt gedaan, dat moeten doen, maar daarmee draagt de foto nog niet het persoonlijk stempel van de fotograaf. Dat is pas het geval als de keuzes die worden gemaakt in een foto resulteren die zich zodanig van andere foto’s onderscheidt, dat daaraan is af te zien dat de fotograaf persoonlijke keuzes heeft gemaakt. […]”

Dezelfde overweging als nu. Niets nieuws onder zon dus.

Auteursrecht op Packshots?

Al regelmatig heb ik uitgelegd dat er op goede productfoto’s, met correcte belichting, geen gekke hoeken of composities, de pure productfoto’s of packshots, geen auteursrecht rust. Daar zit namelijk geen creativiteit in. De bedoeling is dat het een heel ‘cleane’ foto is. Dat kost wellicht moeit en is een foto die niet iedereen kan maken of waar je de juiste studiobenodigdheden voor moet hebben, maar creatief kan het nooit zijn.

Net zoals een pasfoto voor een identiteitskaart of paspoort geen auteursrecht kan hebben, omdat er zoveel eisen aan gesteld worden, dat er eenvoudigweg geen ruimte meer is voor creativiteit.

Terug naar de packshots. Een webwinkel had foto’s van producten laten maken en daarbij een auteursrechtvoorbehoud + kosten geplaatst. Een andere webwinkel had veel van die packshots overgenomen. Dat werd een rechtszaak, waarbij de rechter het volgende overwoog:

“4.4. Op grond van artikel 10, lid 1 sub 9 Aw kan op een fotografisch werk auteursrecht rusten. Wil een foto een auteursrechtelijk beschermd werk zijn, dan zal zij moeten voldoen aan de criteria die blijkens de jurisprudentie voor auteursrechtelijk beschermde werken in het algemeen gelden, te weten dat het werk een eigen oorspronkelijk karakter bezit dat het een persoonlijk stempel van de maker draagt. Er moet dus sprake zijn van een creatieve prestatie, niet te verwarren met een technische prestatie. Een foto kan een eigen oorspronkelijk karakter ontlenen aan bijvoorbeeld de compositie van de afbeelding, de afstand en de hoek van waaruit gefotografeerd wordt, de belichting, de kleurstelling en /of de verdere variaties die de camera toelaat bij het ontwikkel- en afdrukproces. De Roode Roos heeft in dit verband gewezen op het unieke lichtpatroon dat zichtbaar is in de gefotografeerde glazen flesjes, veroorzaakt door de wijze van belichting, op de kenmerkende schaduwwerking en op de aantasting op sommige foto’s van die schaduwwerking door verwijdering van haar watermerk dat een gestileerde roos voorstelt.”

“4.5 […] De lichte schaduwwerking springt niet echt in het oog en de weerspiegeling van de belichting in de glazen flesjes kan nauwelijks een uiting van creativiteit worden genoemd. Hoewel de voorzieningenrechter niet ontkent dat ook binnen dit kader nog marginale variaties mogelijk zijn, zijn deze in dit geval van ondergeschikt belang aan de zo natuurgetrouw en correct mogelijke weergave van het te fotograferen product. […]”

Eva Maria Painer

Kan op een schoolfoto auteursrecht rusten? Die vraag werd gesteld aan de hoogste rechter van de EU: Het Hof van Justitie van de Europese Unie. Fotografe was Eva Maria Painer. Zij maakte een foto van Natascha Kampusch toen zij nog op school zat. De foto werd door media gebruikt en bewerkt toen zij vrij kwam om proberen te laten zien hoe ze er op dat moment uit zou zien.

Het HvJ EU overwoog daarbij als volgt:
“91 In de voorbereidende fase kan de auteur de enscenering, de pose van de te fotograferen persoon of de belichting kiezen. Bij het nemen van de portretfoto kan hij de camera-instelling, de invalshoek of de gecreëerde sfeer kiezen. Bij het ontwikkelen van het cliché tot slot kan de auteur kiezen tussen diverse technieken, of in voorkomend geval software gebruiken.

93 In het geval van een portretfoto is de vrijheid waarover de auteur beschikt om zijn creatieve bekwaamheden uit te oefenen dan ook niet noodzakelijkerwijs beperkt of zelfs nihil.”

Het HvJ EU legt dus juist uit dat in sommige gevallen de creatieve keuzes wellicht beperkt kunnen zijn, maar dat er daardoor niet opeens geen auteursrecht meer op zo’n foto zou kunnen rusten. Juist de mogelijkheid voor de keuzes, zorgt voor de auteursrechtelijke bescherming. Juist het instellen van de camera, zorgt volgens het HvJ EU wél dat er keuzes gemaakt worden, terwijl dit volgens de Amsterdamse en Noord-Hollandse rechter eigenlijk niet mee mag spelen.

Een foto hoeft geen kunst te zijn

Een foto hoeft niet kunstzinnig te zijn om er auteursrecht op te kunnen krijgen. Het draait ook niet om mooi of niet.
Het mag alleen niet te banaal en triviaal zijn. Om dat te voorkomen moeten er creatieve keuzes gemaakt worden. Het idee is juist altijd geweest dat die drempel erg laag is. Dat er al snel gesproken kan worden van creatieve keuzes, hoe klein ze ook zijn.

Waar misschien veel werk in zit, maar geen creativiteit zoals de productfoto’s/packshots en de pasfoto’s, daar rust ook geen auteursrecht op. Een dashboard of temperatuurmeter in een auto dat correct uitgelicht en recht van voren wordt gefotografeerd, daar zal ook geen auteursrecht op rusten. Ik heb daarom wel eens gezegd dat foto’s die juist technisch niet correct zijn wel auteursrecht hebben, terwijl foto’s die technisch wel nagenoeg foutloos zijn (waar soms meer werk in zit) niet door het auteursrecht beschermd zijn.

Creative keuzes in een foto

Foto’s worden uitdrukkelijk in de auteurswet genoemd als werken waarop auteursrecht kan rusten. Dat techniek nodig is om tot een werk te komen, is dus helemaal geen probleem. Dat er voor een foto altijd iets ingesteld moet worden, doet er niet toe. De creatieve keuzes zitten in de keuze hoe je het instelt en overige keuzes die je maakt, zoals hoek, kleur, belichting, compositie, uitsnede en nabewerking.

Bij packshots is het probleem dat het product op een neutrale achtergrond wordt geplaatst, min of meer recht van voren wordt gefotografeerd, met zo min mogelijk schaduw en reflectie. In elk geval geen grote slagschaduwen of irritante reflectie. Het is meestal ook een los product of en saaie rij van producten uit eenzelfde collectie bijvoorbeeld. Foto’s die vooral praktisch zijn voor catalogi met productnummers erbij. Het product moet dus goed (en ja, zo natuurgetrouw mogelijk) op de foto staan, zonder afleidende elementen.

Foto’s die veel meer dienen om het product te verkopen, daar komt al creativiteit bij kijken. Zelfs als ze in de studio gemaakt worden. Dan is de belichting vaak net zo perfect, maar is de compositie anders of worden producten met elkaar gecombineerd en vindt er nog wat styling plaats.
Bij sfeerfoto’s is het ook meteen duidelijk. Daar is zelfs de belichting anders en natuurlijk de styling en compositie. Ze zijn bedoeld om een sfeer over te brengen.

Naar mijn idee is daarom de foto in Roadside/LAKS wel door het auteursrecht beschermd. Het is wellicht een eenvoudige foto, maar alleen al de keuze om ergens op te klimmen en de foto meer van schuin boven in de ruimte te maken, is echt een creatieve keuze. Anders zou iemand wel in de deuropening zijn gaan staan met de camera recht voor zijn oog, zodat je het perspectief hebt van een willekeurig persoon in de ruimte.

Belangrijk is altijd wel dat je de creatieve keuzes uit kunt leggen. Wat is er bijzonder of creatief aan je standpunt, belichting, scherptediepte, compositie, uitsnede, nabewerking en wat al niet meer. Wat voor een fotograaf misschien duidelijk is (waarbij je van mening kunt verschillen of er vakmanschap uit blijkt, maar dat doet er niet toe), dat is voor een rechter niet per definitie zichtbaar. Dat blijkt ook wel uit de uitspraken Roadside/LAKS en Masterfile. Je zult soms uit moeten leggen wat er op de foto te zien is en waar die creatieve keuzes uit blijken.

Geen auteursrecht op stockfoto’s?

Kunnen we nu concluderen dat er op stockfoto’s geen auteursrecht rust? Nee, zo gemakkelijk gaat dat niet.

Alles is al een keer gedaan. Dat is nu eenmaal zo. Dat wil niet zeggen dat er nooit meer auteursrecht kan rusten op een foto met en niet-origineel onderwerp. Het draait om hoe je dat in beeld brengt.

De rechtbank Arnhem vindt bijvoorbeeld dat “dezelfde woning er op verschillende foto’s er totaal anders uit [kunnen] zien, door subjectief bepaalde keuzes van de fotograaf zoals bijvoorbeeld de belichting, het tijdstip van fotograferen (welk seizoen, welk uur van de dag), de afstand (wat is er van de omgeving te zien). Het doel van de fotograaf is meestal om de woning er zo aantrekkelijk mogelijk uit te laten zien, hetgeen enige creativiteit kan vergen.”

Dus zelfs een foto van een callcentermeisje, twee schuddende handen of een vissenkom kun je nog voldoende creatief uitvoeren om er auteursrecht op te verkrijgen. Het gaat er niet om wat je fotografeert, maar hoe je dat doet.

Hoe kun je nog geld verdienen met stockfoto’s?

Nu lijkt het onmogelijk om nog geld te verdienen met stockfoto’s. In elk geval met de klassieke foto’s die misschien wel te eenvoudig zijn. Als op die foto’s geen auteursrecht meer rust, zal dat inderdaad wel lastiger worden. Als er eenmaal een licentie voor die foto is gekocht en de foto online wordt geplaatst zonder watermerk of andere drempel, kan (en mag!) iedereen die foto overnemen en verveelvoudigen en openbaar maken. Er rust immers toch geen auteursrecht op.

Maak je dit soort standaard foto’s, waarvan je misschien bang bent dat er geen auteursrecht op rust, biedt ze dan niet te gemakkelijk online aan. Scherm ze zo goed mogelijk af. Voorkom dat ze embed en gedownload kunnen worden. Screenshots kunnen natuurlijk altijd nog.

Daarom moet je bij het te koop aanbieden van dit soort eenvoudigere foto’s het volgende doen:

• Zet ze bij voorkeur achter een wachtwoord
• Zet er een foeilelijk, lastig weg te fotoshoppen watermerk of logo overheen

Meer leren over Auteursrecht? Volg de Online Cursus Praktisch Auteursrecht.

Rechtspraak: