Auteursrecht Infographic voor Beeldgebruik

Wie heeft het beeld gemaakt?

Ofwel: Wie is de maker of auteursrechthebbende? Alleen de auteursrechthebbende van een werk mag bepalen of het werk openbaar gemaakt en verveelvoudigd mag worden.
Er zijn verschillende vormen van makerschap.
– Een enkel persoon, zoals een autonoom kunstenaar, die alles volledig zelf bedenkt en maakt. Die is in eerste instantie de auteursrechthebbende.
– Er kunnen meerdere makers van 1 werk zijn. Bijvoorbeeld omdat er twee of meer individuele werken zijn samengevoegd tot een werk, of omdat ze samen aan één werk hebben gewerkt, zoals de twee schrijvers van de Nicci French boeken.
– Daarnaast kan het zo zijn dat er een werk gemaakt wordt door een of meer personen, waarin een werk van iemand anders verwerkt zit. Zoals een foto van een gestylde kamer. Er kan auteursrecht rusten op die styling, maar er rust ook auteursrecht op de foto. De fotograaf heeft dan weliswaar een nieuw werk gemaakt maar zal toch toestemming van de stylist moeten hebben om de foto te kunnen gebruiken.
– Vervolgens kan het zo zijn dat een opdrachtgever de maker en auteursrechthebbende is van een werk. Dat is echter alleen zo wanneer er ‘onder leiding en toezicht’ een werk is gemaakt en de opdrachtnemer feitelijk alleen een uitvoerder is, zonder voldoende eigen creatieve inbreng.

Zo zijn er nog meer vormen van makerschap, die ik wellicht nog een andere keer zal toelichten.

Ik ben de maker van het werk

Als je zelf de maker van het werk bent, zul je denken dat je het beeld per definitie wel mag gebruiken. Dat is echter niet helemaal waar. Er kunnen rechten van derden meespelen.

Werk ontleent of nagemaakt van een ander werk
Het kan zijn dat je een ander werk hebt geprobeerd na te maken. Misschien niet helemaal, maar wel grotendeels. Kleine veranderingen aanbrengen is niet altijd voldoende. Van belang is namelijk of er ‘auteursrechtelijke trekken’ zijn overgenomen.
Een stijl en ideeën zijn niet beschermd. Die mogen dus wel overgenomen worden.
Lees waarom een stijl en ideeën niet te beschermen zijn.

Een ander werk verwerkt in je eigen werk
Heb je een collage gemaakt of komt er een ander werk voor in jouw werk, dan heb je, zoals in het voorbeeld hierboven van de stylist, niet volledig een eigen auteursrecht. Je maakt namelijk ook gebruik van het werk van een ander. Zoals bijvoorbeeld bij een vertaling: de vertaler krijgt een eigen auteursrecht op de vertaling, maar om te mogen vertalen is toestemming van de oorspronkelijke schrijver nodig. Een portret maken van iemand bij een kunstwerk, waarbij dat kunstwerk prominent aanwezig is, zorgt voor een nieuwe werk (het portret), maar is ook een verveelvoudiging van het kunstwerk. Die verveelvoudiging is een inbreuk, tenzij er sprake is van toestemming of een licentie.
Lees bijvoorbeeld ook over het gebruik van werk van anderen als curated content.

Overige rechten van derden
Ookal is er sprake van eigen werk, je zult soms toch rekening moeten houden met rechten van derden. Zoals het portretrecht van personen en merkenrechten. Hier kom ik later nog op terug, omdat het er namelijk niet toe doet wie het werk gemaakt heeft: je moet altijd rekening houden met rechten van derden.

Vraag toestemming aan de maker
Wil je toch een werk gebruiken waar ook werk van een ander in voorkomt? Vraag simpelweg om toestemming of zorg voor een licentie.

Een ander heeft het werk gemaakt

Als een derde het werk heeft gemaakt is de basisregel dat je het niet mag gebruiken. Er zijn echter wel mogelijkheden waardoor je het alsnog wel mag gebruiken.

Toestemming of Licentie
Je kunt simpelweg vragen om toestemming voor gebruik of onderling zorgen voor een goede licentie. Belangrijk is wel dat er goede en duidelijke afspraken gemaakt worden. Vaak genoeg verwacht de ene partij iets anders dan de andere partij bedoelt af te spreken. Daar kan het fout gaan.
Creative Commons is ook een licentiesysteem. Daarmee kun je vooraf een licentie aan een werk geven. Zo hoeft er niet meer actief om toestemming gevraagd te worden. Aan de licentie is duidelijk te zien hoe het werk gebruikt mag worden.
Lees hoe creative commons licenties werken.

Citaat
Voor het gebruiken van het werk van derden bestaan veel uitzonderingen. Zoals bijvoorbeeld voor het gesubsidieerde onderwijs en de thuiskopie. Maar de belangrijkste is, zeker online, toch wel het citaatrecht.
Het is echter een heel dun lijntje tussen wel en geen citaat. Belangrijk is dat het citaat relevant is voor het grotere geheel waar je het bij zult gebruiken. Bovendien mag je niet meer overnemen dan nodig. Dus wel 1 foto, maar niet een hele serie foto’s. Ook is het niet voldoende om 1 foto uit een serie te gebruiken en daar slechts een onderschrift bij te plaatsen. Het citaat moet weer in een groter geheel geplaatst worden.
Lees in meer in mijn blog over het citaatrecht.

Publiek Domein
Het auteursrecht heeft als het ware maar een beperkte houdbaarheid. Het komt te vervallen 70 jaar na de dood van de maker. Is niet de maker de auteursrechthebbende, maar is bijvoorbeeld een stichting of een bedrijf dat, nog voor de maker is overleden, komt het auteursrecht te vervallen 70 jaar na eerste openbaarmaking.
Het is dan alsof er nooit auteursrecht op gerust heeft. Deze werken kun je gerust gebruiken.
Lees meer over werken in het publiek domein.

Naamsvermelding

Altijd als je werk van een ander gebruikt of wanneer jouw werk, met toestemming, is gebaseerd op het werk van een ander, zul je de naam van de oorspronkelijke maker moeten vermelden. Strikt genomen is het zo dat de maker zich kan verzetten tegen het ontbreken van naamsvermelding, maar in de praktijk komt het er op neer dat je als gebruiker van het werk verplicht bent de naam te vermelden. Doe je dat niet, loop je meteen de kans dat je opdraait voor de schade wegens het ontbreken van de naam. Lees meer over hoe je op een goede manier aan naamsvermelding kunt doen.
Overigens is naamsvermelding niet per definitie voldoende om een werk te mogen gebruiken. Naamsvermelding is een aanvullende verplichting.

Uitzonderingen op het auteursrecht

De auteurswet kent ook massa’s uitzonderingen. De meest gebruikte is het citaatrecht, waarover je hierboven kunt lezen. Maar er zijn nog een paar interessante uitzonderingen:
– Incidentele verwerking wil bijvoorbeeld zeggen dat een werk van een ander misschien wel te zien is, maar dit niet het hoofdonderwerp vormt van het nieuwe werk. Alsof het er ‘per ongeluk’ in terecht is gekomen. Een portret met een schilderij vaag op de achtergrond, die er eigenlijk niet toe doet, is een incidentele verwerking van dat schilderij. Een reportage maken van een demonstratie, waarbij enkele moderne gebouwen gedeeltelijk in beeld zijn, is een incidentele verwerking van die gebouwen. De gebouwen doen er namelijk eigenlijk nauwelijks toe. Dus ondanks het auteursrecht op dat gebouw, mag het op deze manier op de foto gezet worden.
– Voor ‘werken in openbare plaatsen‘ is er bovendien een bijzondere uitzondering. Als deze werken, veelal beeldende kunst en architectuur, bestemd zijn om duurzaam ter plaatse te blijven (dus geen tijdelijke tentoonstelling zoals jaarlijks op het Lange Voorhout), mogen deze werken in 2D (foto of tekening) worden overgenomen ‘zoals het zich daar bevindt’. Je mag dus niets veranderen aan zo’n gebouw of kunstwerk. ook moet het er volledig en met voldoende context op staan.
Lees meer over de regels rondom werken in openbare plaatsen.
– Parodie of Satire is de uitzondering waar veel cabaretiers, satirische tv-programma’s en (politieke) striptekenaars gebruik van maken. Een parodie mag echter niet al te commercieel ingezet worden.
Voorbeelden van parodieën zijn Boer Zoekt Vrouw bij De Wereld Draait Door en de Media Markt/Geert Wilders parodie in de Haagse Scheurkalender.

Portretrecht

Wanneer er mensen op een beeld staan, heb je te maken met het portretrecht. Dit wil echter niet meteen zeggen dat deze geportretteerden een veto recht hebben.
Er is een verschil tussen portretten die in opdracht van de geportretteerde zijn gemaakt en portretten die niet in opdracht zijn gemaakt. Ben je zelf de maker van het portret, zul je, kort gezegd, met de geportretteerde in wiens opdracht je het portret hebt gemaakt, moeten afspreken hoe het portret gebruikt mag worden. Zowel door jezelf als eventueel door de geportretteerde. Ben je niet de maker van het portret of heb je het portret niet in opdracht van de geportretteerde gemaakt, moet je bedenken of de geportretteerde een redelijk belang heeft zich tegen de openbaarmaking van dat portret te verzetten. Dit is in veel gevallen afhankelijk van de context. De foto kan onschuldig zijn, maar als hier een onjuiste of beledigend onderschrift bij wordt geplaatst, kan dat problemen opleveren. Een foto die juist in een privé-omgeving gemaakt is, mag soms wel gepubliceerd worden, al is er in dat geval sneller sprake van een redelijk belang.
Voor BN’ers ligt deze grens een tikje anders dan voor onze gemiddelde medemens. Lees bijvoorbeeld mijn blog over portretten van bekende personen in reclame. Overigens hebben ook verdachten portretrecht en mag je hun portret niet zomaar gebruiken.

Social Media

Voor social media zijn de regels niet anders. Kom je een beeld tegen op social media, mag je deze niet zomaar gebruiken. Volg simpelweg het onderste deel van het schema. Dus: Nee, tenzij je toestemming of een licentie hebt, het beeld als citaat kunt gebruiken of het beeld in het publiek domein valt. De voorwaarden van de meeste social media platformen vragen weliswaar een licentie aan de maker van dat werk, maar enkel voor het gebruik binnen dat sociale medium. Het beeld mag dus niet zonder toestemming van de maker het sociale medium uit.
Bovendien is het nimmer voldoende om het sociale medium als bron te noemen. Bron: Pinterest, is nooit voldoende. Al zou je het werk als citaat gebruiken, moet je immers de naam van de maker noemen. Pinterest (of elk ander sociaal medium of Google) zijn geen makers.

Embedden

Of embedden zonder toestemming mag, daar zijn de meningen van de juristen nog over verdeeld. Volgens sommigen mag dat namelijk alleen maar als er eerst nog ergens op geklikt moet worden voor de content te zien is. Bijvoorbeeld door op de play knop te moeten drukken voor het filmpje start.
Veel andere juristen, waaronder ik, denken dat de situatie zo is dat alles dat rechtmatig openbaar is gemaakt én volledig openbaar is (dus niet achter een inlog of betaalmuur of andere drempel), embedden is toegestaan. Dan natuurlijk nog steeds onder naamsvermelding van de maker. Het kan dus zijn dat je dit actief moet toevoegen, wanneer de naam niet in de embed is begrepen.

Lees meer over beeldgebruik en auteursrecht:
– Zelf beeld maken
– Is embedden van content toegestaan?
– Geen naamsvermelding, geen beeld?
– Blog en een beeldcitaat
– Mag ik een blog vertalen?