Auteursrecht

Kort gezegd beschermt het auteursrecht creatieve uitingen van mensen. De regels voor auteursrecht in Nederland zijn vastgelegd in de Auteurswet. Auteursrecht is hetzelfde als copyright. Het auteursrecht valt onder het intellectueel eigendomsrecht.

Wat is auteursrecht?

Auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Dit worden ook wel de exploitatierechten genoemd. Hier zijn enkele uitzonderingen op mogelijk, waarover later meer. Daarnaast heeft elke maker ook nog zogenaamde persoonlijkheidsrechten of morele rechten, die gaan over naamsvermelding en het bewerken van een werk.

Wat valt onder het auteursrecht?

Onder het auteursrecht vallen alle creatieve uitingen. Dit worden werken genoemd.

De Auteurswet omschrijft het in artikel 10 als werken van letterkunde, wetenschap of kunst en geeft daarna een hele opsomming.

Onder meer deze werken zijn auteursrechtelijk beschermd: foto’s, toneel, films en video’s, choreografie, muziek, software, boeken en teksten, mondelinge voordrachten, podcasts, grafische vormgeving en illustraties, architectuur, beeldhouwwerken en toegepaste kunst.

Alles wat een ‘eigen intellectuele schepping’ is, daar rust auteursrecht op. Wanneer is iets dan een eigen intellectuele schepping? Daarvoor moet aan twee vereisten voldoen:

• het moet een eigen en oorspronkelijk karakter hebben (nieuw en niet ontleend aan een bestaand werk), en
• het stempel van de maker dragen (voldoende creatief en origineel)

Waar rust géén auteursrecht op

• alles wat te gewoon, banaal of triviaal is
• technisch noodzakelijke elementen
• wetten, rechterlijke uitspraken en andere overheidsinformatie
• feiten en data (gestructureerd wel beschermd door databankrecht)
• stijlen en trends
• ideeën en theorieën

Hoe krijg ik auteursrecht?

Auteursrecht krijg je vanzelf. Je hoeft het verder niet in te schrijven, aan te vragen of te registreren. Dat kan in Nederland niet eens. Auteursrecht krijg je automatisch op al je werken.

Het is wel een vereiste dat een werk zintuigelijk waarneembaar is. Een idee is niet zintuigelijk waarneembaar en daar krijg je dus geen auteursrecht op.

Wie heeft het auteursrecht?

De maker heeft het auteursrecht. Als je het auteursrecht hebt, word je de auteursrechthebbende genoemd. Er zijn verschillende soorten makers:

• individuele maker
• gezamenlijke maker van een onscheidbaar werk
• verzamelaar/bundelaar van meerdere werken

Daarnaast zijn er fictieve makers:

• opdrachtgever
• werkgever
• rechtspersoon

Ook kan het auteursrecht van de ene rechthebbende aan de andere worden overgedragen (verkocht) door middel van een akte van overdracht.

Hoe bewijs je auteursrecht?

Om auteursrecht te bewijzen gaat het eigenlijk om twee vragen:

• Hoe bewijs je dat er auteursrecht rust op een werk?
• Hoe bewijs je wie de auteursrechthebbende (eigenaar) is van het werk?

Of er auteursrecht rust op een werk, moet je aantonen door goed te onderbouwen waarom het werk voldoende creatief is.

Hoe je kunt bewijzen dat je de rechthebbende bent, hangt af van wat precies het probleem is. Wat kan helpen is:

• je werk registreren als i-depot, zodat je kunt aantonen op welke datum jij het werk al in bezit had
• bewaar schetsen, concepten en originele bestanden, zoals het RAW-bestand van een foto
• de naam van de persoon die bij op of bij een werk vermeld staat, wordt vermoed ook de auteursrechthebbende te zijn

Tot 70 jaar na de dood van de maker

Het auteursrecht duurt tot 70 jaar na de dood van de maker. Het gaat dus niet om de auteursrechthebbende, maar om wie bij het ontstaan van het werk de maker was.

Daarna komt het auteursrecht te vervallen en mag iedereen bijna alles met dat werk doen wat ze maar willen. Dat noemen we publiek domein. Van makers die in of voor 1953 overleden, kwam het auteursrecht op 1 januari 2024 te vervallen.

Vergis je niet door dit rechtenvrij te noemen, want dat bestaat niet. Naast het auteursrecht kunnen er nog andere rechten op een werk rusten, waardoor je het toch niet mag gebruiken.

Zoek je auteursrechtvrije afbeeldingen?

Exploitatierechten: Openbaar maken en verveelvoudigen

Welke auteursrechten krijg je? Als je de auteursrechthebbende (eigenaar) bent van een werk, geeft het auteursrecht je twee belangrijke rechten die we exploitatierechten noemen:

• openbaar maken
• verveelvoudigen

Alleen de auteursrechthebbende heeft deze rechten. Dat betekent dus ook dat de auteursrechthebbenden anderen mag verbieden om een werk openbaar te maken of te verveelvoudigen.

Let op: embedden is géén verveelvoudiging en het is ook geen openbaarmaking.

Gebruiksrecht: licentie

De auteursrechthebbende kan anderen wel toestemming geven om een werk openbaar te maken of te verveelvoudigen. Zo’n gebruiksrecht noemen we een licentie. Daarin leg je duidelijk uit wat ze wel en wat ze niet met jouw werk mogen doen.

Voor het verstrekken van een licentie mag je een vergoeding vragen. Zo betalen mensen voor het gebruik van jouw auteursrecht.

Uitzonderingen en beperkingen op het auteursrecht

Het auteursrecht is niet onbeperkt. In de Auteurswet zijn veel uitzonderingen opgenomen. Deze uitzonderingen geven mensen die een werk willen gebruiken het recht dat te doen zonder toestemming van de auteursrechthebbende, als ze maar aan alle vereisten voldoen.

En uiteraard staan er in de wet een aantal beperkingen opgenomen, zoals:

• citaatrecht
• privékopie
• thuiskopie
• incidentele verwerking
• parodie en memes
• pers
• reportage
• onderwijs

Ook het portretrecht kan soms een beperking van het auteursrecht opleveren.

Let op! Fair use bestaat in Nederland niet.

Persoonlijkheidsrechten

De fysieke maker heeft ook nog persoonlijkheidsrechten ofwel morele rechten. Deze rechten gaan over de verbinding tussen de maker en het werk. Het zijn in totaal 4 rechten:

• naamsvermelding van de maker
• verzetten tegen vermelden van een andere naam dan van de maker of andere titel van het werk
• verzetten tegen wijzigen van het werk
• verzetten tegen verminking van het werk

Auteursrecht op internet

Voor auteursrecht op internet gelden dezelfde regels als offline. Wat auteursrecht op internet soms wat gecompliceerder kan maken is natuurlijk dat het internet in principe over de hele wereld beschikbaar is.

Gelukkig regelen internationale regels welke auteursrechten waar en wanneer van toepassing zijn.

Ook bij auteursrecht op social media gelden dezelfde regels. Omdat de meeste sociale mediakanalen van Amerikaanse bedrijven zijn, moeten zij ook voldoen aan de zogenaamde Digital Millennium Copyright Act (DMCA), waardoor ze meestal een formulier aanbieden waarmee je aan kunt geven dat er sprake is van een inbreuk. Ze verwijderen vervolgens de content. Alleen als je aan kunt tonen dat je bericht wel rechtmatig was zullen ze het weer online plaatsen.

Auteursrecht op YouTube heeft ook dezelfde regels, maar YouTube heeft nog veel meer geautomatiseerd met bijvoorbeeld ContentID. Daardoor kun je automatisch een ‘strike’ krijgen wanneer je bijvoorbeeld ongeautoriseerd muziek gebruikt. Heb je drie keer een strike gekregen, waarbij je niet aan kunt tonen dat je upload wel rechtmatig was, dan wordt je volledige kanaal verwijderd.

Inbreuk op auteursrecht

Als een ander geen toestemming heeft voor het openbaar maken of verveelvoudigen van een werk én geen gebruik heeft gemaakt van een uitzondering, dan is er sprake van een inbreuk op auteursrecht. Als er sprake is van schending van jouw auteursrecht, mag je daar tegen optreden.

Je mag verlangen dat de inbreuk stopt en je mag schadevergoeding eisen. Dat doe je door een sommatiebrief te sturen. Je hoeft voor de schade geen aparte factuur te sturen.

Schadevergoeding en boete bij schending van auteursrecht

Bij een inbreuk op auteursrecht, in elk geval op de exploitatierechten, heb je schade. De inbreukmaker moet die schade vergoeden. In Nederland mag alleen de werkelijk geleden schade geëist worden. Je mag dus geen extra boete opleggen.

Er zijn drie manieren om de schade te berekenen:

• Gemiste licentievergoeding
• Winstafdracht van de winst die de inbreukmaker heeft gemaakt
• Schatten van de schade (forfaitair bedrag)

Auteursrecht handhaven en procederen

Als je een auteursrechtschending wil stoppen en/of schadevergoeding wil vorderen, moet je dat doen binnen 5 jaar nadat je de inbreuk hebt ontdekt. Daarna is het niet meer mogelijk om je auteursrechten te handhaven.

Je kunt je auteursrechten handhaven door de ander op de inbreuk aan te spreken. Doe dat bij voorkeur schriftelijk of op een andere manier waarmee je kunt bewijzen dat je iemand op de hoogte hebt gesteld van de inbreuk.

Je mag zelf kiezen wat de oplossing wordt. Je kunt bijvoorbeeld alsnog een licentie overeenkomen, zodat de ander tegen betaling jouw auteursrecht mag blijven gebruiken. Maar je mag dus ook eisen dat ze ermee stoppen. Of je wel of geen schadevergoeding vraagt, is ook je eigen keuze.

Werkt het niet om iemand aan te spreken? Dan kun je procederen. Vraag je een lagere schadevergoeding dan €25.000, dan mag je ook zelf naar de rechter. Boven dat bedrag ben je verplicht een advocaat in te schakelen.

Je mag volledige proceskosten vorderen bij de rechter. Dat mag alleen in zaken die gaan over intellectuele eigendom. Proceskosten zijn alleen extern gemaakte kosten en dus niet je eigen uren. In kleinere zaken worden deze kosten alleen steeds minder vaak toegewezen, waardoor je zelfs bij winst nog met een grote kostenpost blijft zitten.

Zelf handhaven en geen kosten maken? Volg dan de cursus Stop de Auteursrechtdief.

Waar kun je de regels over auteursrecht vinden?

Voor Nederland is het auteursrecht geregeld in de Auteurswet.

In totaal hebben we in de EU nog 15 andere regelingen waar iets over auteursrecht in staat: 13 richtlijnen en 2 verordeningen. Een paar belangrijke regelingen zijn:

• InfoSoc richtlijn (ookwel Auteursrechtrichtlijn)
• DSM richtlijn
• E-commerce richtlijn

Internationaal, dus nog breder dan de EU, zijn er ook nog een aantal belangrijke regelingen:

• Berner Conventie
• WIPO Auteursrecht Verdrag
• TRIPS Verdrag

Blogs over auteursrecht

Wil je meer leren en lezen over het auteursrecht? We schrijven er regelmatig over.
Lees de blogs over auteursrecht.

Meer weten over Auteursrecht?

Heb je vragen of heb je hulp nodig, wil je persoonlijk advies? Boek een oploskoffie!