Summer School: Auteursrecht voor Scholen

De onderwijsexceptie voor goedkoop lesmateriaal

In Nederland kent de auteurswet een onderwijsexceptie. Op Curaçao hebben ze deze helaas uit de auteursrechtverordening weggelaten.
De onderwijsexceptie (art. 16 Aw) geeft niet-commerciële scholen (grofweg: alle niet-particuliere scholen), de mogelijkheid om tegen een kleine vergoeding, korte delen uit werken over te nemen of te gebruiken voor het onderwijs. Op deze manier kan er eens een krantenartikel gekopieerd en uitgedeeld worden of kunnen er readers en syllabi gemaakt worden met artikelen of met hoofdstukken uit boeken. Er mogen geen hele boeken worden overgenomen worden, maar korte werken, zoals een artikel uit een vaktijdschrift, is geen probleem. Daar staat tegenover dat er altijd aan naam- en bronvermelding gedaan moet worden en er een redelijke vergoeding betaald moet worden aan stichting PRO.

Wat leerlingen moeten weten over Auteursrecht

Het is onmogelijk om leerlingen al alles te leren over het auteursrecht. Maar een beetje basiskennis kan geen kwaad. We leren ze tenslotte al dat ze geen ‘plagiaat‘ mogen plegen door hele stukken tekst over te nemen in werkstukken boekbesprekingen. Er wordt zelfs gebruik gemaakt van software om dat te controleren. Maar we leren ze niet genoeg over wat er dan wel mag. Laat staan dat we ze leren verantwoord om te springen met beeldmateriaal. Het is aan docenten om te bepalen wat leerlingen van een bepaalde leeftijd aan kunnen en kunnen begrijpen en welke consequenties er zijn wanneer ze het niet goed hebben gedaan. Wellicht dat het bijvoorbeeld (nog) geen invloed op een cijfer hoeft te hebben, maar dat bij het ontbreken van een bron- en naamsvermelding, wel even met de leerling besproken kan worden waar het (beeld)materiaal vandaan komt, om op deze manier voor wat bewustwording te zorgen.

Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van letterkunde, wetenschap of kunst, om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen

Citaatrecht

Leer kinderen daarom dat ze in de basis nooit zomaar tekst, afbeeldingen, muziek of ander werk mogen overnemen, zonder dat ze daar toestemming voor hebben.
Vervolgens kun je ze de basisbeginselen van het citaatrecht leren. Dat zullen ze vast niet altijd goed uitvoeren en grenzen aangeven zal voor docenten ook lastig zijn. Het is nu eenmaal een groot grijs gebied. Als de kinderen er maar bewust van worden dat ze soms werk van een ander wel mogen gebruiken, als ze zich maar aan een paar regels houden. Belangrijk is bijvoorbeeld dat ze niet meer overnemen dan ze nodig hebben. Informatie kun je meestal prima in eigen woorden opschrijven, maar wanneer het gaat om een specifieke bewering of uitspraak van iemand anders, mag het overgenomen worden. Als dat deel maar niet te lang is en het wel gebruikt wordt in een eigen, groter, werk, zoals een werkstuk, boekbespreking of presentatie. Het moet duidelijk zijn welk deel is overnomen. Daarbij moet vervolgens de naam- en bron vermeld worden. Dat mag ook in een voetnoot of eindnoot.
Ook beeldmateriaal en muziek mogen niet zomaar gebruikt worden! Vooral niet wanneer het enkel ter versiering of aankleding is. Een plaatje op de voorkant is heel vaak ter versiering. Dat kan dus niet als citaat worden gebruikt. Er zal toestemming verkregen moeten worden of er moet beeldmateriaal gebruikt worden waar geen auteursrecht meer op rust of waarvoor vooraf toestemming is gegeven, bijvoorbeeld via een Creative Commons licentie. Zo mag muziek in een presentatie ook niet enkel ter versiering zijn, maar als het nodig is om een verhaal te ondersteunen, mag het wel.
Ik zeg wel steeds nodig of noodzakelijk, omdat dit het makkelijkst is om uit te leggen. Zo streng is het citaatrecht niet per sé, maar het is een redelijk duidelijke en gemakkelijk toe te passen grens.

Embedden

Embedden is een techniek waarbij content al ergens openbaar online op een website staat en je deze informatie op een andere website kunt oproepen, zonder de content te hoeven kopiëren. Op die manier kun je bijvoorbeeld YouTube filmpjes verwerken in een website of plaatjes laten zien, waar je eigenlijk toestemming voor nodig hebt.
Stel dat je een intraweb maakt voor studenten of ze zelf een website laat bouwen, dan is dit een makkelijke en goedkope (want: gratis) manier om content aan de kinderen aan te bieden. Kan er niet embed worden? Maak een hyperlink naar de website aan of vermeld de URL waar de gewenste content gevonden kan worden. Zo hoeft er niet gekopieerd te worden, maar kunnen de leerlingen wel de content bekijken en gebruiken. Vergelijk het maar met een bibliotheek waar je aanwijst waar de juiste boeken te vinden zijn, zonder de hoofdstukken uit de boeken te kopiëren.
Digiborden zijn meestal dus ook geen probleem, zolang je niet iets op het digibord downloadt, maar zorgt dat iets embed kan worden of dat er gewoon even gesurfd wordt naar de juiste website.

Creative Commons

Handig is natuurlijk om de leerlingen wat bronnen te geven waar ze materiaal vandaan kunnen halen waar ze geen toestemming voor nodig hebben en waarbij ze ook geen rekening hoeven te houden met het citaatrecht. Alle werken waar het auteursrecht al op vervallen is, omdat de auteur al meer dan 70 jaar geleden is overleden, kunnen uiteraard gewoon gebruikt worden, maar dat biedt meestal niet genoeg keuze.
Gelukkig zijn er veel makers die hun werk gratis ter beschikking stellen. Veel mensen doen dat via het international Creative Commons systeem, waarmee de makers vooraf al toestemming geven voor gebruik. Soms mag je de werken aanpassen, soms niet. Naamsvermelding is wel altijd verplicht. Wil je meer leren over dit systeem? Lees dan mijn blogpost over Creative Commons en de bijbehorende licenties. Liever meteen naar de bronnen waar je gratis foto’s kunt vinden? Ik heb een lijst met meer dan 30 bronnen samengesteld, waar gebruik gemaakt wordt van het creative commons systeem.

Extra leesvoer voor je kind!

[slideshare id=51689497&doc=auteursrechtportretrechtvoorrkcsconferentie-150816140246-lva1-app6892]