Richard Prince verkoopt instagramfoto’s van anderen voor $100.000
Richard Prince, voor wie hem niet kent, het is die man die foto’s beschilderde en vond dat hij daarmee geen inbreuk op het auteursrecht van de fotograaf maakte. Altijd een lastig verhaal in de VS, in verband met het fair use principe dat ze daar kennen. Richard Prince heeft nu een nieuwe stunt uitgehaald. Hij heeft een hoop instagramfoto’s van instagram geplukt, uitvergroot en daar een tentoonstelling van gemaakt. Zonder toestemming van instagrammers, die het auteursrecht op hun foto’s hebben. Zou dit in Nederland ook zomaar kunnen?
Instagram foto’s van anderen als kunst?
Wat Richard Prince deed is screenshots maken van de foto’s. Instagram-naam van de maker, de likes en een deel van de comments staan ook op dat screenshot. Deze vergrootte hij uit, liet het op canvas drukken, hing het op in een gallery in New York en hing daar vervolgens een prijskaartje van $100.000,- per stuk aan. Hij heeft vast toestemming van die instagrammers, zou je denken. Maar nee, hij heeft dit helemaal zelf gedaan. Zonder toestemming. Hij heeft de instagrammers er zelfs niet van op de hoogte gebracht.
Alle foto’s zijn portretten. Richard Prince heeft ze allemaal voorzien van zijn eigen commentaar die je als laatste reactie op de print ziet staan. Of hij die reacties al op instagram gepost had, voor hij de screenshots maakte of het er later in heeft gephotoshopt, heb ik nog niet onderzocht.
LawStories in je mailbox?
Auteursrecht
We hebben hier met een aantal zaken te maken: auteursrecht, portretrecht en de vrijheid van meningsuiting (in de vorm van kunst).
Ook op Instagram-foto’s heb je auteursrecht. Tenzij de foto wel heeeeel erg simpel is. Maar meestal valt dat wel mee. Zeker in de gevallen die Prince heeft gebruikt. Allemaal auteursrechtelijk beschermd. Mag iemand anders die foto’s dan zomaar gebruiken? Nee, in de basis niet. Maar er zijn uitzonderingen.
Is kunst zo’n uitzondering? Nou ja, in zoverre, dat de vrijheid van meningsuiting soms zwaarder kan wegen dan het auteursrecht. De rechten wegen in beginsel even zwaar. Maar aan de vrijheid van meningsuiting verdien je meestal niet in deze directe zin geld. Dat mag dus meegewogen worden in de afweging.
Persoonlijk zou ik in elk geval vinden dat de inbreuk misschien nog moet kunnen, omdat, juist door de comments van Richard Prince, hij het publiek debat aanzwengelt én de naam van de maker, in elk geval de naam waaronder de foto’s gepubliceerd werden, bij de werken staan. Mijn grote bezwaar is vooral dat hij er zo enorm veel geld mee wil verdienen. Het auteursrecht gaat tenslotte juist ook over de exploitatie van het werk en wie er dus geld mag verdienen aan het werk. Als de kunstenaar veel geld kan verdienen met het werk van een ander, gaat dat verder dan enkel de vrijheid van meningsuiting. Wat mij betreft wordt daar een grens overschreden. Volgens jurisprudentie is het overigens niet per definitie zo dat wanneer er sprake is van commerciële vrijheid van meningsuiting, in die zin dat er geld verdient wordt aan de uiting, dat zorgt dat het auteursrecht zwaarder zou moeten wegen. Het blijft dus telkens een afweging per geval.
Portretrecht
We hebben ook nog te maken met het portretrecht. Alle gebruikte foto’s zijn portretten. Een geportretteerde kan bezwaar maken tegen een openbaarmaking, wanneer de geportretteerde daar een redelijk belang bij heeft. Ook hier moet weer het belang van de kunstenaar worden afgewogen tegen het belang van de geportretteerde. De vrijheid van meningsuiting blijkt dan toch wel weer een belangrijk goed. Het belang van een geportretteerde kan een zedelijk of privé belang zijn. Gaat het om personen die geld verdienen met wie ze zijn, die dus niet inwisselbaar zijn, hebben ze nog een commercieel belang ook.
Kunst is een vorm van vrijheid van meningsuiting. Maar ook de uitingsvrijheid is niet absoluut. Bij de afweging van de belangen kan voor de geportretteerde meespelen in welke context de foto is gepubliceerd. Een diskwalificerende context of wanneer er sprake is van bespotting of minachting, kan er sprake zijn van een redelijk belang dat zwaarder weegt dan het portretrecht. Dat zal hier dus per afbeelding bekeken moeten worden. Elk portret is tenslotte anders. Alle portretten worden weliswaar in dezelfde vorm getoond, maar omdat de voorstelling op de foto steeds anders is en het commentaar van Prince erbij ook steeds anders is, kan het toch zorgen voor telkens een andere uitkomst van de belangenafweging.
Zou deze tentoonstelling in Nederland ook mogen?
Bijzonder is het in elk geval wel. Laat ik dat voorop stellen.
Wat betreft het portretrecht zal het echt van geval tot geval bekeken moeten worden. Dat is voor het auteursrecht natuurlijk in de basis ook wel het geval, maar ik kies er daar toch voor om, vanwege de exorbitante bedragen, ervoor te kiezen dat het auteursrecht hier zwaarder weegt dan de vrijheid van meningsuiting. Voor Prince lijkt immers het commerciële belang ook groter te zijn dan het maatschappelijke belang om de discussie te voeren over dergelijke foto’s en fenomenen.
Lees hierover ook bij: The New Yorker / Bright / Ondertussen / RTL Z Nieuws
