Portretrecht: Loeren naar de hoeren
Je hoort het Youp van ‘t Hek zo zeggen. Loeren. Met een uitgestrekte oe. Dat geeft het woord iets extra fouts. Iet stiekems, misschien ook wel. Het was de krantenkop in het Parool bij een artikel over het fotoboek De Wallen van Huub Prickaerts, waarin hij zwart-wit foto’s van De Wallen (duh!) uit de periode 1993-1996 publiceerde. Inclusief een foto met daarop een vrouw die daar liep. Met het krantenartikel én het boek is zij niet blij.
screenshot van een deel van het artikel in het Parool van 18 maart 2016. het gaat om de foto links. fotograaf: Huub Prickaertz
Portret
Allereerst moeten we ons afvragen wanneer er überhaupt sprake is van een portret. Een portret is een afbeelding waarop een persoon herkenbaar is. Dat kan zijn door het gelaat, maar bijvoorbeeld ook door haardracht, kleding, houding en zelfs door de omgeving. In de basis doet het verloop in tijd er niet toe. Alhoewel de voorzieningenrechter kennelijk van mening is dat het tijdsverloop er wel voor kan zorgen dat iemand niet of minder herkenbaar is (€ Blende).
LawStories in je mailbox?
Is dit een portret van eiseres?
De vrouw staat met haar gezicht op de foto. We kunnen het geen vage foto noemen. Familie zal haar dus gemakkelijk herkennen. Vrienden uit die tijd ook. Vrienden van nu wellicht ook. Terwijl kleding en haardracht in de loop der jaren veranderen en mensen over het algemeen wat uitdijen, blijven gezichten toch vaak wel goed te herkennen. Volgens Prickaerts zelf, zo begrijp ik uit het artikel in het Parool (€ Blendle) staat iedereen herkenbaar op de foto. Volgens hem zijn het dus portretten.
Uit het Telegraafbericht begrijp ik dat dit niet een plek is waar zij normaal gesproken veel kwam of verbleef. De omgeving zou in dit geval dus juist niet mee moeten spelen in de herkenbaarheid. Wat mij betreft zou het dus best wel een portret kunnen zijn.
Belangenafweging in het portretrecht
Als er geen sprake is van een portret, kan er natuurlijk ook geen sprake zijn van een inbreuk op het portretrecht. Maar laten we er even van uitgaan dat het wel een portret is. Maakt dit portret dan ook inbreuk op het portretrecht van eiseres? Ofwel: heeft zij een redelijk belang zich tegen de openbaarmaking van het portret te verzetten? Dat komt neer op een belangenafweging. In dit geval een belang tussen de vrijheid van meningsuiting van de fotograaf (en in het andere geval ook het Parool) en het privacybelang van de geportretteerde.
Heimelijk gefotografeerd
De Telegraaf spreekt van heimelijk fotograferen. De vrouw wist immers niet dat ze destijds gefotografeerd was, dus is het heimelijk. Zo eenvoudig werkt dat alleen niet als je op basis daarvan ook een publicatieverbod en schadevergoeding wil. Heimelijk filmen en fotograferen is strafbaar. Heimelijk betekent in die zin het filmen of fotograferen in een woning of niet toegankelijke plaats, waarbij niet (goed) zichtbaar is dat er gefilmd of gefotografeerd wordt. In het artikel in het Parool legt de fotograaf uit dat hij de camera op zijn buik had hangen, maar inderdaad vaak wel de andere kant op keek wanneer hij op het knopje drukte. De camera was dus wel zichtbaar.
Maakt de context uit?
Het boek zelf heb ik nog niet ingezien. De titel is neutraal. Het geeft eenvoudigweg de locatie en de tijd aan. Dat mag het probleem niet zijn. De tekst erbij mogelijk wel.
Het Parool had natuurlijk een wat uitdagende titel: Loeren bij de hoeren. Meteen onder de titel stond de foto van eiseres (zie hierboven). Dat zou wat kunnen zeggen over deze mevrouw. Vooral omdat in het artikel vooral beschreven staat dat de fotograaf veel mensen fotografeerden die er vaker kwamen. Het artikel gaat niet zozeer over toevallige voorbijgangers. Wellicht dat daardoor de indruk is ontstaan dat het hier inderdaad om een prostituee gaat die van of naar haar werk gaat.
De tekst in het boek ken ik niet. Het is een fotoboek dus over het algemeen staat daar niet bijster veel tekst bij. Maar ja, zelfs een enkele regel kan al zorgen voor een nare en onjuiste context. Het gaat vooral om de suggestie die met de tekst gewekt wordt. Zelfs de omliggende foto’s zouden nog wat aan die suggestie kunnen toevoegen. Wordt de suggestie gewekt dat ze een toerist of toevallige voorbijganger is, dan is er niets aan de hand. Wordt ze weggezet als (mogelijke) prostituee dan is het een ander verhaal.
Locatie waar iemand zich privé mag wanen
Een van mijn favoriete uitspraken over portretrecht is toch wel het Vondelparkarrest. Een foto van twee vozende pubers had niet in een tijdschrift gepubliceerd mogen worden, omdat zij ook in het Vondelpark hadden mogen rekenen op enige privacy en niet hadden hoeven verwachten dat een (roddel)journalist van hen foto’s zou maken en deze zou publiceren. Een fotograaf (en de publicerende partij) moeten dus altijd wel enigszins rekening houden met de locatie waar de foto genomen werd en wat er op de foto te zien is. Dat betekent echter juist niet dat, omdat de Wallen een gebied is waar de meeste mensen liever niet gezien worden, daar nooit gefotografeerd zou mogen worden. Bovendien gaat het hier niet om een intieme foto.
Geven De Wallen zelf niet al een verkeerde context?
Kennelijk zat er in 1993-1996 minder horeca dan nu. Waren er ook minder toeristen. Maar er waren altijd al veel kerken. En zelfs de Universiteit van Amsterdam had zelfs al een locatie (de rechtenfaculteit) aan de rand van de Wallen. Het is nu eenmaal een gebied waar je inderdaad doorheen loopt of kunt lopen om snel naar het Centraal Station te komen. Sterker nog: toen ik mijn master volgde in Amsterdam, ging mijn looproute ook over de Wallen. Als deze foto’s ruim 10 jaar later zouden zijn gemaakt, had ik het zomaar kunnen zijn op die foto. Met een rugtas of schoudertas in plaats van het heuptasje en een telefoon in mijn hand in plaats van de sigaret.
Als ik denk aan hoe de Wallen nu zijn, zou de omgeving geen probleem moeten zijn. Maar we moeten juist meenemen hoe de Wallen destijds waren.
Huub Prickaerts, De Wallen foto’s 1993-1996
Het belang van wél publiceren
Behalve dat de geportretteerde het niet al te tof vindt dat ze in de krant stond en in het boek voorkomt, speelt ook het belang van de publicerende partij nog. De vrijheid van meningsuiting. De publicatie dient het maatschappelijk belang en het maatschappelijk debat. Het is tenslotte heel interessant om te weten en te bespreken hoe een bepaald gebied op een bepaald moment is geweest. Wat daar was en wie daar rondliepen. Eventueel ook in vergelijking met hoe het nu is en wat er is veranderd. Was zij destijds wellicht een van de weingige mensen die het gebied alleen gebruikten om doorheen te lopen, maar er verder niets te zoeken had, terwijl het gebied nu heel druk is met meer toeristen en passanten dan ‘hoerenlopers’.
Waarschijnlijk geen verbod
Het is natuurlijk wat risicovol om dit te zeggen, zonder het boek gezien te hebben, maar ik verwacht eigenlijk dat er geen verbod komt op het boek. Het portret zelf is namelijk zeer onschuldig. Gewoon een portret van een vrouw die over straat loopt. Alleen de context zou nog roet in het eten kunnen gooien. Dat ze op de Wallen is gefotografeerd is op zichzelf niet voldoende om de publicatie van de foto te verbieden. Dus met het vermoeden dat de context ook neutraal is, lijkt een verbod hier te ver te gaan.
Uitspraak in kort geding volgt als het goed is uiterlijk 1 juli 2016
Lees ook:
– Mag je heimelijk naar binnen fotograferen?
– Foto’s van een evenement
– Fotograferen in overvolle treinen
