Portretrecht: Mocht de NOS de beelden van verdachte Tarik wel uitzenden?
Als iets me in de greep hield gisterenavond was het wel de gewapende man die de NOS was binnengedrongen en zendtijd eiste. Het journaal van 20:00uur dat ‘door omstandigheden’ (ja duh, er zijn altijd omstandigheden, maar wélke dan?) niet uitgezonden werd. Vriend grapte nog over een overval, maar meende dat niet. Iemand van de redactie overleden? Maar was dat erg genoeg om hét 20:00uur journaal niet door te laten gaan? Er kwamen berichten langs op twitter, later artikelen op websites en RTL ging uitzenden. Een gewapende man was de NOS binnengedrongen en eiste zendtijd. Terwijl het NOS pand ontruimd werd kwamen er beelden binnen. De gewapende man was namelijk een lege studio in geleid. Daar stond tenminste één camera aan, waardoor de gewapende man en later zijn arrestatie zeer goed te zien waren. Maar mochten deze beelden wel uitgezonden worden?
Het portretrecht van een verdachte
Dat er hier sprake is van een portret, hoeven we het verder niet over te hebben denk ik. De jongen was overduidelijk in beeld. Maar mag hij verbieden dat zijn portret wordt uitgezonden. Ofwel: heeft hij een redelijk belang zich tegen openbaarmaking van zijn portret te verzetten?
Wanneer de afweging gemaakt moet worden of een portret gepubliceerd mag worden of niet, moet er rekening gehouden worden met het soort portret en de belangen van de geportretteerden. Verdachten en daders hebben een resocialisatie- en rehabilitatiebelang. Zij moeten op een gegeven moment weer terug de maatschappij in. Ze moeten een baan kunnen krijgen. Als zij dan ook nog eens zo in de publieke belangstelling staan, wordt dat alleen maar lastiger. Daarom zegt een rechter vaak dat er niet meer afgebeeld mag worden dan nodig en dat soms portretten helemaal niet gepubliceerd mogen worden, als die portretten niet nodig zijn om het verhaal te kunnen vertellen of een bepaald voorval aan de kaak te kunnen stellen.
LawStories in je mailbox?
Maar het recht op vrijheid van meningsuiting dan?
Het portretrecht staat nooit op zichzelf. Er moet altijd een belangenafweging gemaakt worden. De vrijheid van meningsuiting is tenslotte ook een groot goed. De verdachte heeft geen vetorecht om te bepalen of zijn portret gepubliceerd wordt of niet.
Hoe valt die belangenafweging hier uit?
Zeker na Charlie Hebdo staat een overval op media, of hoe je het gebeuren van gisterenavond ook wil noemen, in de publieke belangstelling. Mensen willen graag weten wat er aan de hand is. Tot in details. Het is een belangrijk publiek debat om te voeren. De persoon op de beelden wordt niet negatiever naar voren gebracht dan nodig. De beelden worden immers ‘as is’ uitgezonden. Er is precies te zien wat er aan de gang was.
De NOS mocht het portret van de verdachte uitzenden
Dat de NOS de beelden uitzond is daarom geen probleem. Deze verdachte staat om meerdere redenen in de schijnwerpers. Met zijn portret of niet. Dat zijn portret werd uitgezonden zal er niet voor zorgen dat zijn resocialisatiebelang dusdanig ernstig geschaad wordt dat het op zou wegen tegen de vrijheid van meningsuiting van de NOS en het publieke debat dat wij via de media wensen te voeren.
Mogen kranten het op de voorpagina plaatsen?
Niet elke krant gaat even zorgvuldig met het portret om. Van De Telegraaf vraag ik mij bijvoorbeeld af of zij dachten om het portretrecht heen te kunnen werken door er een illustratie van te maken. Maar niets is minder waar. Er is sprake van een portret wanneer een persoon herkenbaar is. Met name wanneer de gelaatstrekken zichtbaar zijn. De Volkskrant plaatst geen portret op de voorpagina, terwijl het AD er vol in gaat met een portret met wapen.
Bij al deze publicaties speelt mee wat er in de kop staat of wat er in de tekst van het artikel staat. Hoe gekleurder het verhaal, hoe minder er mag. Een gekleurd verhaal bevat minder feiten of de beweringen zijn in elk geval vaak minder goed onderbouwd. Daarmee zou je deze verdachte in meer diskrediet kunnen brengen. Dat hij verdachte is van deze overval of poging gijzeling of iets dergelijks, dat is wel duidelijk. Maar de Telegraaf noemt hem meteen een ‘geestesgestoorde’, waarmee de krant suggereert dat er sprake is van een psychische aandoening, terwijl we dat helemaal nog niet weten. Of deze jongen een kwaadaardige boodschap kwijt wilde weten we ook niet. Wat hij ‘on air’ gezegd heeft is alleen dat hij misstanden in deze maatschappij aan de kaak wilde stellen. Dat hij dit op een kwaadaardige manier heeft willen doen, staat los van de inhoud van de boodschap. Kortom, kranten mogen door het gebruik van het portret de verdachte niet onnodig negatief neerzetten. Het moet nog steeds kloppen wat ze zeggen of ze moeten op zijn minst onderbouwen waarom ze denken dat er sprake is van een bepaalde situatie.
Zwart balkje
Zo’n zwart balkje voor de ogen van de verdachte, helpt dat nog? Lang werden de zwarte balkjes gebruikt om mensen onherkenbaar te maken. Daardoor zou er geen sprake meer zijn van een portret, waardoor de portretten met balkje min of meer ongelimiteerd gepubliceerd konden worden. Inmiddels is dit iets genuanceerder geworden. Het zwarte balkje kwam namelijk ook te staan voor ‘crimineel’. En niet elke verdachte is meteen een crimineel. Of in elk geval: niet iedere persoon die door de media met zwart balkje wordt getoond, is een verdachte of dader. Een zwart balkje voor de ogen zou daarom alleen gebruikt moeten worden bij verdachten en daders. Tarik is inmiddels wel een verdachte, dus mag hier een zwart balkje gebruikt worden.
Een meer algemene oplossing is op een andere manier onherkenbaar maken. Bijvoorbeeld door te blurren of een ander camerastandpunt te kiezen. Denk bijvoorbeeld aan hoe ze dat gedaan hebben bij het BNN programma “Wij zitten vast“.
“Maar hij wilde toch zelf op TV?!”
Ja, hij wilde zelf op tv. Maar niet op deze manier. Laat staan dat hij wilde dat hij op tv gearresteerd zou worden. Denk ik.
Het is net zoiets als te hard rijden of door rood rijden. Dat doe je bewust. Je weet dat het niet mag en dat je er een boete voor zult krijgen. Maar die boete wilde je niet. De vergelijking gaat natuurlijk niet helemaal op, maar het geeft je misschien wel een idee van wat ik bedoel te zeggen. Deze verdachte moet wellicht meer kunnen verdragen dan andere verdachten die niet bewust op tv wilden, maar veel maakt het niet uit. Wat dus wel echt uitmaakt is zijn resocialisatiebelang (of rehablitatiebelang, maar ik ben bang dat Tarik er niet zonder straf van af zal komen.)
Lees meer over de overval: de Volkskrant / NRC.Next (€) / NOS
