Plagiaat
Plagiaat is geen wettelijke term. Daarom gebruik ik het nooit. Maar het is wel een zeer bekende term. Vaak ook verkeerd gebruikt. Wat is plagiaat eigenlijk en wat kun je er tegen doen?
Plagiaat defnitie
Volgens de Van Dale is plagiaat het volgende:
Meestal wordt er onder plagiaat niet zo zeer het toe-eigenen verstaan, als wel het overnemen van andermans werk en dit zonder (correcte) bronvermelding of onder eigen naam publiceren. Dat kan gaan van een 1-op-1 kopie of om het overnemen van werk in een ander werk.
Plagiaat kent geen wettelijke grondslag en is dus geen wettelijk begrip. Het kent wel veel overeenkomsten met het auteursrecht en de onrechtmatige daad. Plagiaat kan daarom een auteursrechtschendig zijn, maar is dat niet altijd. Soms kan plagiaat alsnog een onrechtmatige daad zijn, ookal is er niet sprake van een auteursrecht schending. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat er helemaal geen juridisch probleem is, maar dat het technisch gezien toch plagiaat is. Goed, wat verwarrend en ingewikkeld allemaal, niet? Daarom voorkom ik liever het gebruik van het woord plagiaat.
Wat er met plagiaat bedoeld wordt is door deze definitie onduidelijk. In het ene geval bedoelen mensen het (letterlijk) overnemen van werk. In andere gevallen vinden mensen het ook plagiaat wanneer een werk is nagemaakt. Vooral bij alles dat beeldend is, zoals foto’s, illustraties, schilderkunst etcetera, kan een werk heel nauwkeurig worden nagemaakt, maar is het dat kunstwerk zelf niet. Dat gaat van het naschilderen zoals dat vaak als handel wordt gedaan, tot proberen exact hetzelfde te fotograferen als een andere fotograaf al eens deed. Ook het naschilderen of natekenen van een foto wordt wel als plagiaat gezien.
foto: K Alexanderson
LawStories in je mailbox?
Wel of geen plagiaat?
Ter verduidelijking noem ik hier graag een paar voorbeelden waarbij er wellicht wel sprake is van plagiaat, zonder auteursrecht te schenden.
Auteursrecht
Auteursrecht is het exclusieve recht van de maker van een werk om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Onder verveelvoudigen valt zowel het kopiëren, ofwel letterlijk overnemen, als het bewerken van het werk. Een gephotoshopte foto is dus een verveelvoudiging van een werk. Het naschilderen van een foto is ook een verveelvoudiging. Het overnemen van een stuk tekst is ook een verveelvoudiging.
Plagiaat is, zou je kunnen zeggen, ook altijd een verveelvoudiging.
Verveelvoudigen is echter, in sommige gevallen, gewoon toegestaan. Bijvoorbeeld omdat de maker daar toestemming voor heeft gegeven of omdat er een uitzondering van toepassing is, zoals het citaatrecht. Plagiaat kent deze nuance niet. Overnemen is overnemen, of dat nu mocht of niet. Als er geen (juiste) naam- en bronvermelding bij staat is het plagiaat.
Naamvermelding
Een verveelvoudiging is pas plagiaat wanneer de naam- en bronvermelding ontbreekt of wanneer er zelfs een andere naam dan de naam van de maker is gebruikt.
Dit lijkt veel op enkele persoonlijkheidsrechten van de maker. Een van die persoonlijkheidsrechten is het recht op naamsvermelding. Dat houdt, kort gezegd, in dat naamsvermelding moet wanneer dat redelijkerwijs mogelijk is. Tenzij partijen onderling de afspraak hebben gemaakt dat naamsvermelding niet nodig is natuurlijk. Daarnaast mag er niet zomaar een andere naam op het werk geplakt worden. Een ander mag dus niet doen of hij het werk zelf gemaakt heeft. Ook dit komt enigszins overeen met wat er verstaan wordt onder plagiaat. Echter: in het auteursrecht kan het zo zijn dat er een nieuw werk ontstaan is. Dit nieuwe werk heeft dan een eigen auteursrecht, terwijl het wellicht ook inbreuk maakt op het vorige werk. Dan zouden er dus twee namen op het werk moeten komen te staan.
Veel wat plagiaat zou kunnen zijn, kan overigens opgelost worden door het citaatrecht. Een gedeelte uit een werk mag overgenomen worden in een groter werk, maar dan moet er wel aan juiste naamsvermelding gedaan worden. Dat laatste is precies waar het meestal met plagiaatzaken mis gaat.
Plagiaat in de wetenschap
Vooral in de wetenschap is plagiaat een groot probleem. Althans, zij maken zich er extra druk over. In de wetenschap wordt er vaak gebruik gemaakt van literatuuronderzoek en worden publicaties geschreven op basis van arbeid die anderen hebben verricht, onderzoek die anderen hebben gedaan of eerdere artikelen die door derden zijn geschreven. Dat is prima, want met steeds opnieuw het wiel uitvinden komen we niet verder. In de wetenschap ziet plagiaat echter niet alleen op het (letterlijk) overnemen van werk zonder juiste bronvermelding, maar ook op het inzetten van bij een ander opgedane kennis zonder bronvermelding.
Bij een citaat of parafrase is naam- en bronvermelding logisch en zelfs noodzakelijk in het kader van de auteurswet. Maar op feiten rust geen auteursrecht. Je kunt vaak genoeg kennis inzetten voor een nieuw werk, zonder een oorspronkelijke maker te hoeven noemen. In de wetenschap is het echter gebruikelijk om ook aan naamsvermelding te doen wanneer je kennis overneemt. Ookal heb je dit in een totaal andere formulering gegoten, je zult iemand de credits geven die hij/zij verdient. Daarom zie je soms wel elke paar zinnen weer een nummertje naar een voetnoot verschijnen wanneer je een wetenschappelijk stuk leest. Het is alsof je in mijn blogs elke paar zinnen een link tegen zou komen naar een andere website of blog waar je meer informatie over een deelonderwerp kunt vinden. Dat doe ik overigens ook, als mijn kennis (of idee voor een blog) uit een ander artikel komt.
Zelfplagiaat
Een tijdje geleden was er een rel over ‘zelfplagiaat’ omdat een wetenschapper niet had verwezen naar eerdere publicaties van hemzelf waarin hij over hetzelfde onderwerp had geschreven. Volgens de auteurswet zou dat niet nodig zijn. De wetenschapper is maker van zijn eigen werk. De maker van een werk mag bepalen of er verveelvoudigd mag worden of niet en of daarbij naamsvermelding plaats moet vinden of niet. Hij vond het kennelijk niet nodig om naar eerder werk van hemzelf te verwijzen. Wellicht een erg Hollandse insteek, omdat het ook kan lijken alsof hij zichzelf zo geweldig vond. Toch werd hij door de wetenschap op de vingers getikt. Het was plagiaat, want er was een bron waar hij naar kon verwijzen, maar hij had die bron niet genoemd.
Onrechtmatige Daad en Slaafse Nabootsing
Als er op een werk geen auteursrecht (meer) rust, kan er soms wel nog op andere manieren tegen opgetreden worden. De onrechtmatige daad is dan een goede juridische grond.
In algemene zin zou plagiaat een onrechtmatige daad kunnen zijn, omdat het maatschappelijk onaanvaardbaar is om werk, ooit gemaakt door een ander, onder eigen naam openbaar te maken.
Slaafse nabootsing is in feite een vorm van onrechtmatige daad. Onder deze leer mag werk niet zodanig nagemaakt worden dat er verwarring ontstaat wie de oorspronkelijke maker was. Technische en stijlaspecten buiten beschouwing gelaten, moet je waar mogelijk, andere keuzes maken om zodoende verwarring te voorkomen. Doe je dit niet, is er sprake van slaafse nabootsing en dus van een onrechtmatige daad.
Lees ook:
– Zelfplagiaat. Wat?
– Plagiaat en het sprookje van de kopie
– Auteursrecht: naamsvermelding
– Auteursrecht: citaat
