Kluun deel 4: Lesje auteursrecht

Ergernis

Toch blijf ik me ergeren. Ik heb hem vragen gesteld waar hij veiligheidshalve maar niet op in gaat. Hij smijt met zielige jongetjes van 15, met zijn boek dat hij ooit gratis ter beschikking stelde (maar nu niet meer!) en vindt kennelijk dat alle fotografen moeten boeten, omdat er 4 of 5 fotografen en 1 advocaat zijn die volgens hem er een businessmodel van hebben gemaakt om inbreuken aan te vechten. Maar daar gaat het toch niet om? Als je iets fout hebt gedaan, blijft dat fout. In dit geval levert dat een risico op een vordering tot schadevergoeding op. Of het nou een jongen van 15 is die door rood het zebrapad oversteekt, of een man met een midlife crisis die in zijn dure sport cabrio door rood rijdt. Het mag allebei niet. Daar krijg je alleen een boete voor als je op die overtreding gepakt wordt. Zo werkt dat hier ook. Dat het vaak goed gaat, wil nog niet zeggen dat het ook mag. Dat je zelf iets gratis ter beschikking hebt gesteld, wil nog niet zeggen dat je anderen mag dwingen dat ook te doen. Vervolgens nog zeggen ook dat het alleen maar fout is gegaan omdat eerlijkefoto.nl toen nog niet bestond. Maar creative commons licenties en flickr al wel, net als (micro) stocksites waar hij en al die andere bloggers gratis of voor weinig beeld had kunnen krijgen. Geen excuus dus! Dan nog het delen via Facebook. Ja, dat doe ik. Met beeldmateriaal van mijzelf of beeld waar ik toestemming voor heb om dat te mogen delen, bijvoorbeeld omdat de maker op zijn/haar website een share button heeft geplaatst of de maker zelf al het werk op Facebook plaatste en niet heeft gezegd dat delen niet mocht.
En ja, misschien zijn sommige claims onredelijk (geweest), maar ze mogen wel. Dat gebruik van foto’s, dat mocht op dat moment kennelijk niet. Waarom nou een heksenjacht op alle fotografen en op alle vergoedingen, terwijl het eigenlijk maar om een klein clubje gaat dat kennelijk soms verder gaat dan nodig is, maar niet verder gaat dan mag?

Auteursrecht

Bij mijn vorige blog zei iemand al dat ik het nog één keer uit zou leggen. Tsja, eh, toch nóg een keer dan maar. In het kort, dat wel.
Het auteursrecht is het exclusieve recht van de maker om een werk openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens beperkingen door de wet gesteld. Ik zou willen zeggen: ‘duidelijk toch’? Maar zo werkt dat natuurlijk niet en dat begrijp ik ook wel.

In de basis mag de maker van een werk, zoals een schrijver en een fotograaf, maar bijvoorbeeld ook een componist of kunstschilder, bepalen of hun werk door anderen gezien mag worden en dus openbaar gemaakt mag worden. Dat openbaar maken kunnen ze zelf doen, maar ook laten doen. Het gaat erom dat de maker daar de zeggenschap over heeft. Secundaire openbaarmakingen mogen ook niet. Eenmaal openbaar, altijd openbaar en deelbaar gaat dus niet op. Je mag het werk dus niet zonder toestemming ergens anders publiceren.
Daarnaast mag de maker ook beslissen of het werk wordt verveelvoudigd. Bijvoorbeeld kopiëren en namaken. Een foto van een schilderij maken is bijvoorbeeld ook verveelvoudigen. Een film maken van een boek ook.
Niemand anders mag aan deze rechten komen, zonder toestemming. Tenzij er sprake is van een beperking door de wet. Een van de belangrijkste daarvan is het citaatrecht.

Citaatrecht

Zoals gezegd: een praatje bij een plaatje is nog geen citaatrecht. Nog een keer heel kort de regels:
– Citaat. Het gebruikte stukje mag niet meer zijn dan noodzakelijk. Vervolgens moet het in een grotere context geplaatst worden. Een onderschrift bij een foto, maakt de foto nog geen citaat.
– Doel en context. Je mag het citaat alleen gebruiken als dit noodzakelijk is voor het doel en afhankelijk van de context waar je het in plaatst. Geen versiering dus. Maakt het plaatje of het stukje tekstcitaat jouw verhaal duidelijker? Dan mag het meestal wel. Maar kan jouw verhaal ook zonder het citaat af, dan mag het vaak niet.
– Persoonlijkheidsrechten. Je mag dus niet doen of het werk van jezelf is of het werk bewerken of verminken. (Tenzij de bewerking van een tekst er voor zorgt dat je parafraseert, daar gelden namelijk dezelfde regels voor als voor het citeren).
– Bron- en naamsvermelding. Er moet duidelijk zijn waar het citaat vandaan komt en wie de oorspronkelijke maker was. Nogmaals: Google Images is géén bron. Doorklikken naar de site waar de afbeelding op staat en je bent al een stuk geholpen. Ook de naam van de maker moet erbij, ook als je daar wat meer moeite voor moet doen.
Voldoe je aan de regels, dan mag je dat citaat dus gratis en zonder toestemming gebruiken. Wow!

Commercieel

Dan wil ik nog graag 1 misverstand de wereld uit helpen. Commercieel gebruik. Voor inbreuk op auteursrecht doet niet ter zake of er sprake was van commercieel gebruik. Of het een professionele blogger of een hobby blogger was die de foto gebruikte. Zie mijn uitleg onder het kopje auteursrecht. Het is de maker die mag beslissen. Niet een derde. Ook niet als deze er niet (direct) geld mee verdient.
Het is natuurlijk wel zo dat voor een hobby blogger, zeker als deze nog niet eens de leeftijd heeft bereikt om een goed betaald bijbaantje te kunnen krijgen, zo’n vordering tot schadevergoeding vaak een stuk harder aan zal komen dan voor een wel commerciële blogger.
De discussie over de hoogte van de bedragen, of ze redelijk zijn, of er eerst gewaarschuwd zou moeten worden en of fotografen het als reclame moeten zien, laat ik hier graag achterwege. Dat is namelijk geen juridische discussie, maar een politieke. Klachten graag bij de klachtencommissie. De tweede kamer in dit geval. Kunnen zij een mooi wetsvoorstel maken en de regels veranderen. Daarna kunnen jullie weer met mij en andere juristen verder discussiëren.

Een wereld vol mogelijkheden

Op mijn betoog in De Volkskrant kreeg veelal twee opmerkingen die mij opvielen. ‘Ja, maar deeplinken mag wel’ en ‘Hoe zou ik het wel goed kunnen doen’.
Wat betreft de eerste opmerking gaan die mensen er kennelijk van uit dat bloggers altijd maar deeplinken. Dat is natuurlijk niet het geval. Veel bloggers slaan het plaatje op en posten het weer in hun blog. Dat is geen deeplinken. Daarbij zou deeplinken goed een secundaire openbaarmaking kunnen zijn. Maar daar zijn de rechters nog niet uit. Het zorgt er namelijk voor het beeld wel aan een ander publiek openbaar gemaakt wordt. Een publiek dat anders het beeld niet gezien zou hebben. Wat kan dan wel?

– Creative Commons. Ik kan het niet vaak genoeg herhalen. Er zijn veel fotografen die hun werk gratis ter beschikking stellen. Zoek wel even de goede licentie uit. Te vinden via bijvoorbeeld Flickr en Photopin, maar ook via de geavanceerde zoekfunctie van Google Afbeeldingen. Teksten van Wikipedia mogen bijvoorbeeld onder een creative commons licentie geheel overgenomen worden.
– (micro) stocksites. Sites waar beeldmateriaal voor weinig te krijgen is. Vaan een paar cent tot een paar euro. Nieuwsfoto’s zijn te krijgen via eerlijkefoto.nl en voor standaard foto’s is shutterstock heel populair, maar er zijn massa’s optie van over de hele wereld.
– Citaat. Heb je een goed verhaal en kan dat bijna niet zonder citaat of zonder dat ene specifieke beeld, dan mag je het, als je voldoet aan de regels, gratis en zonder toestemming gebruiken.
– Toestemming. Veel makkelijker kan ik het niet maken. Vraag simpelweg aan de maker of je het beeld bij jouw blog mag gebruiken. Stuur een mailtje, een facebook message, een tweet, bel even. Hooguit verstandig op papier te zetten wat je precies mag, zodat je daar achteraf niet alsnog problemen mee krijgt door miscommunicatie.
– Zelf maken. Ook al zo makkelijk. De beste tips over hoe je dat aan kunt pakken worden volgens mij gegeven door Else Kramer, zoals 1, 2 of 3

Dupliek

Ja, echt. De juridische regels zijn er voor iedereen. Jong, oud, hobby, commercieel, rijk, arm, beroemd of net gestart. Bezwaren tegen enkele fotografen en hun juristen? Reken dat dan hen aan en niet de gehele fotografenwereld of alle juristen. Vind je de regels oneerlijk? Neem dit zomerreces dan eens de tijd om een wetsvoorstel te schrijven, zodat je dit in september aan kunt bieden aan een tweede kamerfractie die hier hoogstwaarschijnlijk ook achter zal staan.
De regels zijn simpel. Houd je daaraan. Ongeacht je mening over deze regels.

Dan nu de vraag. Genoeg bloggers die zich wel aan de regels houden. Hoe lossen jullie dat op?

Lees ook:
– Kluun deel 1: Moest zijn site echt op zwart?
– Kluun deel 2: Klunimero
– Kluun deel 3: In gesprek met Lars Boering van de Fotografen Federatie

– Auteursrecht: citaat
– Auteursrecht: Naamsvermelding
– Auteursrecht: Naamsvermelding 2
– Auteursrecht: fotografie en social media
– Auteursrechtinbreuk. Eerst waarschuwen?