Vrijheid van Meningsuiting: Brievenbusfirma

Mag je in de media of op internet (en je eigen blog) negatief spreken over een ander? Een blog over de vrijheid van meningsuiting naar aanleiding van een recent voorbeeld.

Misschien heb je er in het nieuws al eerder over gehoord: bedrijven die slechts op papier in Nederland zijn gevestigd. Deze bedrijven hebben meestal geen pand of personeel in Nederland, maar slechts een postbus als adres. Op deze manier kunnen ze wel gebruik maken van het voordelige belastingklimaat in Nederland, zonder hier werkelijk activiteiten uit te voeren. Ze bestaan in Nederland wel administratief, maar niet fysiek.
In de media worden deze bedrijven ook wel ‘brievenbusfirma’s’ of ‘postbusfirma’s’ genoemd.
Deze ondernemingen doen hiermee aan belastingontwijking. Dat wil zeggen dat ze slim gebruik maken van bepaalde belastingregels. Dat is anders dan belastingontduiking, waarbij je volgens de regels wel belasting moet betalen, maar dit niet doet. Nederland is er door de Europese Commissie op aangesproken dat ze dit gunstige belastingklimaat bieden. Daarop is een discussie ontstaan binnen de tweede kamer, waar onder meer de NOS over berichtte. In deze berichtgeving werden voorbeelden genoemd, zoals The Rolling Stones, U2 en Starbucks. Daar waren de vertegenwoordigers van The Rolling Stones niet zo blij mee en vroegen om een rectificatie. Wat vond de rechter daar nu van?

Vrijheid van Meningsuiting

Wat iedereen zal begrijpen is dat Vrijheid van Meningsuiting hier een belangrijke rol speelt. Een rectificatie zou betekenen dat daarmee de vrijheid van meningsuiting zou worden beperkt. Dat mag alleen in onder bepaalde omstandigheden. Om dat te bepalen zijn een aantal zaken van belang.
– De vrijheid van meningsuiting zou hier alleen beperkt mogen worden als de uitlating onrechtmatig zou zijn. Onrechtmatigheid hangt van meerdere zaken af, waaronder:
– Kan er getwijfeld worden aan het nieuwsfeit?
– Kan de bewering onderbouwd worden door feiten?
– Hoe ernstig was de beschuldiging?
– Welk medium (krant, tv, radio, tijdschrift, website etc.) werd er gebruikt?
– In welke context werd het bericht gebracht?
– Is er sprake van een maatschappelijk debat?

Waarom het bedrijf dat The Rolling Stones vertegenwoordigde graag die rectificatie wilde, is omdat zijzelf niet een brievenbusfirma zijn in de enge zin van het woord. Zij hebben daadwerkelijk een onderneming in Nederland. Maar het feit wil wel dat dit bedrijf in Nederland zit en The Rolling Stones er gebruik van maken, omdat het belastingklimaat hier zo gunstig is. Volgens dit bedrijf zouden mensen door het woord brievenbusfirma met bijbehorende berichtgeving kunnen denken dat The Rolling Stones belastingfraude plegen, terwijl dit onjuist is.
Het bovenstaande lijstje is geen harde lijst waar de situatie naast gelegd moet worden, maar zijn wel omstandigheden die in het geheel meegewogen moeten worden.
Zo zijn de feiten wel dat de werkelijke activiteiten van The Rolling Stones natuurlijk niet in Nederland plaatsvinden, maar slechts in administratieve zin. Daarnaast werden ze nergens van beschuldigd, maar dienden ze als voorbeeld voor een grote groep buitenlandse ondernemingen die graag op papier gevestigd zijn in Nederland voor de belastingvoordelen. Dat de berichtgeving meerdere malen op de nationale televisie is geweest heeft natuurlijk wel grote impact. Er zijn veel mensen die naar het NOS journaal kijken. De context was hier uiteraard berichtgeving, nieuws. Geen roddel of entertainment bijvoorbeeld. Dat het hier in het kader van nieuws gebracht is zorgt er aan de ene kant voor dat een dergelijk interessant bericht wel gebracht mag worden, maar aan de andere kant dat de onderbouwing degelijk moet zijn. Bij satire bijvoorbeeld, is duidelijk dat het niet serieus bedoelt is en hoeft een bewering daarom ook minder nauwkeurig onderbouwd te worden. Hoe duidelijker is dat het niet gemeend is, hoe minder onderbouwing er nodig is, zou je bijna kunnen zeggen.
In dit geval speelt ook nog mee dat het nieuwsbericht er was naar aanleiding van een discussie in de tweede kamer en er dus een maatschappelijk debat gaande was.
Overigens heeft de rechter hier meegewogen dat krantenkoppen en aankondigingen van nieuwsitems wat meer kort door de bocht mogen zijn. Er is tenslotte geen tijd om het geheel genuanceerd uit te leggen. Dat de term brievenbusfirma als negatief kan worden ervaren staat ook niet ter discussie. De berichtgeving maakt uiteindelijk echter wel duidelijk waar het om gaat en er worden geen ondernemingen beschuldigd van fraude. Voor zover het woord brievenbusfirma inderdaad negatieve associaties zou oproepen, zijn deze onderbouwd door middel van feiten, waardoor het woord toelaatbaar werd geacht.

Praktijk en tips

Wat vind jij van zo’n woord als brievenbusfirma? Moet dat kunnen?
Waar het in de praktijk op neerkomt is dat de Vrijheid van Meningsuiting een belangrijk goed is in Nederland en Europa. Het kan echter in aanraking komen met andere belangrijke rechten, zoals eer en goede naam. Dan zal er een belangenafweging gemaakt moeten worden, zoals we hierboven gedaan hebben. Een maand geleden schreef ik daar ook al een blog over toen het ging over o.a. Kassa die berichtte over Pretium.
Als je een nieuwsbericht, opiniestuk of satire wilt schrijven, bedenk dan goed wat je doel is en of dit ok zo naar buiten komt. Breng je iets alsof het feiten zijn, zorg dat dat je ze kunt onderbouwen. Schrijf je alleen maar om iemand zwart te maken én kun je het niet goed, met feiten, onderbouwen? Dan kan het er nog wel eens op uitdraaien dat je de tekst aan zult moeten passen of van je blog zult moeten verwijderen.
Probeer zelf zo goed mogelijk, zo objectief mogelijk, van te voren de afweging al te maken, om niet in de problemen te komen. Dat wil niet zeggen dat je nooit kritisch zou mogen zijn, maar wel dat áls je kritisch bent, je dit moet kunnen onderbouwen met feiten.

Lees ook:
– Vrijheid van Meningsuiting vs. Eer en Goede Naam
– De Tabloids en het Portretrecht. Over de vrijheid van meningsuiting van roddelbladen versus het portretrecht van bekende personen.
– Platter & Dikker en het Portretrecht. Over de vrijheid van meningsuiting van een journalist die een op feiten berust opinieboek schreef versus het portretrecht van een onbekend persoon.